SAHA TÜRKÇESİNDE AYI İLE İLGİLİ ÖRTMECE SÖZ VARLIĞI

Killi Yılmaz G.

TURKBILIG:TURKOLOJI ARASTIRMALARI, cilt.2017, sa.33, ss.25-56, 2017 (Scopus) identifier identifier

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 2017 Sayı: 33
  • Basım Tarihi: 2017
  • Dergi Adı: TURKBILIG:TURKOLOJI ARASTIRMALARI
  • Derginin Tarandığı İndeksler: Scopus, TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Sayfa Sayıları: ss.25-56
  • Ankara Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

 Saha Türkçesi “ayı” ile ilgili söz varlığı bakımından büyük bir çeşitlilik göstermektedir. Bunları büyük bir bölümü ayı ile ilgili inanışlar sonucunda ortaya çıkmış örtmece adlardır. Bu çalışmada Saha Türkçesinde ayı anlamında kullanılan yüze yakın sözcük tespit edilmiştir. Ayının adlandırılmasıyla ilgili söz varlığını öncelikle genel olarak ayıyı ifade eden doğrudan adlandırmalar; ayının türlerinin adlandırılması; ayının yaş ve cinsiyetine göre adlandırılması biçiminde sınıflandırmak mümkündür. Bunların dışında ayının bir de örtmece adları vardır. Örtmece olarak kullanıldığı tespit edilmiş olan 66 sözcük ya da söz öbeğinin anlamından yola çıkılarak şöyle bir sınıflandırma yapmak mümkün olmaktadır: 1) akrabalık ilişkilerini ve insanın yaşlılık dönemini belirten adlar; 2) unvanlar ve saygı bildiren hitap biçimleri; 3) ayının gücünü ve büyüklüğünü ifade eden adlar; 4) ayının davranış özelliklerini belirten adlar; 5) ayının fiziksel özelliklerini belirten adlar (gövdesinin iriliği, kürkünün özellikleri, dişleri); 6) ayının yaşadığı yer ve yaşam biçimiyle ilgili adlar; 7) zamirler; 8) ödünçlenmiş “ayı” anlamındaki sözcükler; 9) diğer (anlamı ve kökeni ile ilgili açık bir bilgiye ulaşılamayan, ancak muhtemelen ödünçleme ya da sesbirimsel değiştirme yöntemiyle oluşmuş olan adlar). Bu örtmece adların üretiminde türetme, ödünçleme, eğretileme, ad aktarımı, dolaylama, zamirleştirme, sesbirimsel değişiklik örneklerine rastlamak mümkündür.