Akademik Veri Yönetim Sistemi
12. Uluslararas Türkçenin Eğitimi ve Öğretimi Kurultayı (UTEOK), İzmir, Türkiye, 3 - 05 Ekim 2019
Bu çalışmada, benzer ses dizilişleri gösteren ünlülerarası konumdaki ünlü boşluğu (Ü.Ü) dizilişleriyle, dudak-diş [ʋ] arasında bu dizilişlerin sesbilimsel yakınlık ya da uzaklık içerip içermediğinin ortaya konulması, bu sürecin Türkçe öğretimindeki yerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Türkçede ünlü boşluğu (hiatus) (Ü.Ü) içeren ses dizilişleri, ilk olarak Selen (1979)’da, ardından Ergenç (1995)’de /ğ/ yazıbiriminin ses olarak üretilememesi nedeniyle, bu yazıbirimin dildeki işlevleri ünlü uzaması ve ünlü kayması biçiminde sınıflandırılmıştır. Kabak (2007)’de, ünlü boşluğu sorununa kuramsal çerçevede çözüm getirilerek, ünlü boşluğu içeren ses dizilişlerine [ʋ] soğan [soɰɑn]~[so.ɑn] ya da tavuk [tɑʋUk]~[tɑ.Uk] örneklerindeki gibi dudaksıl artdamaksıl yarı ünlü olarak tanımladığı [ɰ] ve diş-dudaksıl [ʋ] yarı ünlüleri yerleştirilmiştir. Türkçede ünlü kayması görünümünün akustik açıdan desteklendiği Ergenç ve Bekâr Uzun (2017)’de, diş-dudaksıl [ʋ] yarı ünlüsünün kavun [kɑʋUn] ve dövüş [doeʋYʃ] örneklerindeki gibi yuvarlak /o/, /ö/ ünlüleri ile düz /a/, /e/, /u/, /ü/ arkadil ve öndil ünlüleriyle kullanıldığında, yarı ünlü gibi davrandığı belirtilmiştir. Çalışmanın örneklemi, 7 kadın (ort=22.125, SD=1.49) ve 7 erkek (ort=23.16, SD=2.136) olmak üzere toplam 14 ölçünlü Türkçe anadili konuşucusundan oluşmaktadır. Veriler, Ankara Üniversitesi Dilbilim Laboratuvarında dinamik profesyonel mikrofon kullanılarak Audacity Programı aracılığıyla toplanmıştır. Elde edilen ses kayıtlarının değerlendirilmesi sürecinde Praat 6.040 Programından yararlanılmıştır. Katılımcılara ünlü boşluğu ve [ʋ] yarı ünlüsünü içeren [a.ı], [a.u], [o.a], [o.u] ve [ö.ü] olmak üzere beş farklı ses dizilişi [Çocuk___dedi] şeklinde bir deney tümcesiyle sunulmuş ve katılımcılardan üçer defa olabildiğince doğal biçimde sesletim yapmaları istenmiştir. Praat Programı’ndan alınan veriler, ses çevrelerine göre bölütlenerek, ünlü boşluğu içeren alanlarda F2 formant değerlerinin, ortalama (Hz), başlangıç (Hz) ve geçiş süreleri (ms) ile F2 geçiş oranı (Hz/ms) ve sözcüğün toplam sesletim süresi (ms) gibi akustik değiştirgenler üzerinde analiz gerçekleştirilmiştir. F2 geçiş oranı Ren (1986) ve Chitoran (2002) temelinde çözümlendikten sonra, ses çiftleri arasında iki yönlü t-testi gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler, Türkçede ünlü boşluğu görünümü sergileyen ses dizilişleri ve ünlülerarası konumda bulunan [ʋ]’nin varsayımları desteklediğini göstermiştir. Buna göre, Türkçede ünlü boşluğu özelliği taşıyan ses dizilişleri ve [ʋ]’nin bulunduğu ünlülerarası konum arasında yakın bir görünüm olduğu sonucu öngörülebilmektedir. Bu deneysel bulgular, hem kuramsal yaklaşımları desteklemekte (Ergenç, 1995; Levi, 2001; Kabak, 2007), hem de Türkçenin ikinci dil olarak öğretiminde, ünlü boşluğu içeren sözcüklerin sesdizimsel özelliklerinin belirlenmesi, seslem yapısının öğretimi gibi alanlarda önem taşıyan pek çok konunun geliştirilmesine de katkı sağlayacağı düşünülmektedir.