Sözlükler bir dilin söz varlığını kayıt altında tutmaya ve bu söz varlığının aktarımını sağlamaya yarayan kaynaklar arasındadır. Sözlükler baştan sona okunan kaynaklardan olmasa da bir dilin temel kaynaklarıdır. Sözlükler, sözlükçülük alanı çalışanları tarafından çeşitli tasniflere tabi tutularak incelenmiştir. Bir dildeki sözlerin anlamlarını yine o dilde açıklayarak ve örnekleriyle anlaşılırlığını artıran sözlükler de tasnif çalışmalarında genellikle açıklamalı sözlük olarak adlandırılmıştır. Türkmen Türkçesi sözlükleri incelendiğinde iki önemli açıklamalı sözlüğün olduğu görülmektedir. Bu sözlüklerden ilki 1962 yılında, diğeri ise 2016 yılında hazırlanmış olan çalışmalardır. Çalışmamızda 2016 yılında hazırlanmış olan “Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügi” esas alınarak incelenmiştir. G. Kıyasova, G. Geldimıradov, H. Durdıyev tarafından hazırlanan Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügi I-II tom (Türkmen Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü I-II C.) (S-2016) çalışması güncelliğini koruyan kapsamlı açıklamalı sözlüktür. Sözlük iki ciltten oluşmaktadır. Sözlükte yeni Türkmen Latin alfabesinin kullanıldığı görülmektedir. Sözlük maddeleri açıklandıktan sonra verilen örneklerin birçok edebi eserlerden yararlanılarak oluşturulduğu görülmektedir. Çalışmamızda Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügi I-II tom (Türkmen Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü I-II C.) (S-2016)’da verilen örneklerden büyük bilge şair Mahtumkulu’ya ait olan dizeler tespit edilmiştir. Mahtumkulu, Türkmen edebiyatının önde gelen şairleri arasında yer alıp dizeleri birçok kişi tarafından ezbere bilinmektedir. Bilge şair, şiirlerini halkın dili ile oluşturmuştur ve bu dilin gelişmesine, kalıcılığına büyük katkı sunmuştur. Onun dizeleri dönemin Türkmen kültürünü yansıtan bir ayna gibi olmuş ve aynı zamanda halka yön gösterme gücünü de ortaya koymuştur. Türkmen Türkçesinin yazı dili olarak gelişmesinde Mahtumkulu’nun ne denli öneme sahip olduğu güncel açıklamalı sözlükte yer alan dizelerinden yola çıkarak ortaya konulmuştur. Ayrıca örneklerin hangi kelime türlerinde olduğu da belirtilerek Mahtumkulu’nun kavram ve düşünce dünyasının Türkmen Türkçesinde geçerliğini koruduğu, onun kullandığı kelimelerin Türkmen halkında yaşadığı belirlenmiştir. Mahtumkulu’nun dizelerinden örnekler verilen madde başı veya madde içleri incelendiğinde ad (at) ve fiil (işlik) türünde kelimelerin sayısı dikkati çekmektedir. Bu kelimelerin güncel açıklamalı sözlükte yer alması ve halen Türkmenler tarafından kullanılması Türkmen Türkçesi yazı dilinde Mahtumkulu’nun etkisinin devam ettiğini göstermektedir.
Dictionaries are among the resources used to record the vocabulary of a language and ensure the transfer of this vocabulary. Although dictionaries are not sources that are read from beginning to end, they are the basic sources of a language. Dictionaries were examined by various classifications by lexicographers. Dictionaries that increase the understandability of words in a language by explaining their meanings in that language and using examples are generally called explanatory dictionaries in classification studies. When Turkmen Turkish dictionaries are examined, it is seen that there are two important explained dictionaries. The first of these dictionaries was prepared in 1962 and the other was prepared in 2016. In our study, it was examined based on the " Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügi" prepared in 2016. “Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügi I-II tom”(S-2016) prepared by G. Kıyasova, G. Geldimıradov, H. Durdıyev is a comprehensive explained dictionary that remains up-to-date. The dictionary consists of two volumes. It is seen that the new Turkmen Latin alphabet is used in the dictionary. After the dictionary items are explained, it can be seen that the examples given were created using many literary works. In our study, verses belonging to the great wise poet Mahtumkulu were identified from the examples given in Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügi I-II tom (Explained Dictionary of Turkmen Turkish I-II C.) (S-2016). Mahtumkulu is among the leading poets of Turkmen literature and his verses are known by heart by many people. The wise poet composed his poems in the language of the people and made a great contribution to the development and permanence of this language. His verses were like a mirror reflecting the Turkmen culture of the period and also revealed his power to guide the people. The importance of Mahtumkulu in the development of Turkmen Turkish as a written language has been revealed based on the verses in the current explained dictionary. In addition, by specifying the word types of the examples, it has been determined that Mahtumkulu's concept and thought world maintains its validity in Turkmen Turkish and that the words he used are alive in the Turkmen people. When the beginning of the clause or the content of the clause given as examples from Mahtumkulu's verses are examined, the number of words of the noun (at) and verb (işlik) type attracts attention. The fact that these words are included in the current explained dictionary and are still used by Turkmens shows that the influence of Mahtumkulu continues in the written language of Turkmen Turkish.
