Mahtumkulu'nun Yaşnâme Türünde Yazılmış Şiirlerinde İnsanoğlunun Yaş Yılları


Creative Commons License

ŞAHİN G. S. S.

Folklor akademi dergisi (Online), sa.DOĞUMUNUN 300. YILINDA MAHTUMKULU FİRAKİ VE TÜRKMEN EDEBİYATI ÖZEL SAYISI, ss.30-46, 2024 (Hakemli Dergi) identifier

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: Sayı: DOĞUMUNUN 300. YILINDA MAHTUMKULU FİRAKİ VE TÜRKMEN EDEBİYATI ÖZEL SAYISI
  • Basım Tarihi: 2024
  • Doi Numarası: 10.55666/folklor.1468033
  • Dergi Adı: Folklor akademi dergisi (Online)
  • Derginin Tarandığı İndeksler: TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Sayfa Sayıları: ss.30-46
  • Ankara Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Büyük Türkmen şairi Mahtumkulu Firakî, insana dair şiirlerinde, bazen kendi yaş yıllarında nasıl gelişmeler gösterdiğini bazen de genel olarak insanların temelde çocukluk, gençlik, yaşlılık şeklinde sıralanabilecek olan çağlarında nasıl gelişmeler gösterdiğini dile getirmiştir. Mahtumkulu’nun âşık edebiyatında yaşnâme, yaş/ömür destanı, yaş türküsü, vücudnâme olarak anılan türde yazılmış bu şiirlerinden ilk defa Âmil Çelebioğlu’nun, 1985 yılında Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi yayınlarından çıkan Türklük Araştırmaları Dergisi’nde yayımlanan, “Türk Edebiyatında Yaşnâmeler” adlı makalesinde bahsedilir. Adı geçen makalede Çelebioğlu, Mahtumkulu’nun 4 yaşnâmesini paylaşır. Bunlar “Dördünde ya Beşinde” (Mânâ Bilmez Yaşında), “Mekâna Geldin” (Nihana Geldin), “Coşa Yetdin” ve “Düşen Günlerim”dir. Görüldüğü üzere Çelebioğlu’nun çalışmasında geçen şiirlerin adları ile bugün aynı şiirler için kullanılan adların bazıları farklılık göstermektedir. Mahtumkulu’nun burada yer alan şiirlerinin dışında da çeşitli yaşlara girdiğini bildiren (“Yetişti Yılım” gibi) şiirleri vardır. Ancak bunlar yaşnâme özellikleri sergilemediklerinden çalışmaya dahil edilmemişlerdir. Bu çalışmada Mahtumkulu’nun, Çelebioğlu’nun çalışması ile 4’ü ortak 2’si farklı (Sana Geldin, Kana Geldim) olmak üzere, toplam 6 yaşnâme şiiri ele alınıp incelenmeye çalışılmıştır.
Turkmen poet Mahtumkulu Firakî was born in 1724 in the Hacigovshan village of Turkmenistan. Mahtumkulu produced works with partially different verse styles, without abandoning the local themes and style of expression specific to the Turkmens, dealing with the subject of mysticism and divine love, which started with Yunus Emre, as well as the subject of worldly love, as in Karacaoglan. In his poems, Mahtumkulu touched upon a wide variety of topics such as family, homeland, state, politics, religion, love, social values and health. The great Turkmen poet Mahtumkulu Firakî, in his poems about people, sometimes expressed how people developed in his own years of age, and sometimes how people in general developed in their ages, which can be basically listed as childhood, youth and old age. Two of Mahtumkulu's poems, written in the genre known as "yashnâme", "age/life epic", "age folk song" and "vucudnâme" in minstrel literature, were first published in Prof. Dr. Saadet Çagatay’s work titled Turkish Dialects Examples (from the 8th to the 18th Century); of which the first edition was published in 1950. The poem is listed in the section about the Divan of Mahdumkulu. In her publication, Çagatay benefited from Samoylovic's works published in Cyrillic letters in Aşgabat (1944) and Boruoğlu's works published in Arabic letters in Aşgabat (1926). These Mahtumkulu poems were printed by Amil Çelebioglu in 1985, in the work titled "Yaşnâmes in Turkish Literature" in the Journal of Turkic Studies, published by the Marmara University Faculty of Science and Letters. In the aforementioned article, Çelebioğlu shares Mahtumkulu's 4 chronicles. These are “Dördünde ya Beşinde” (Mana Bilmez Yaşında), “Mekana Geldiñ” (Nihana Geldiñ), “Joşa Yetdiñ” and “Düşen Günlerim”. In this study, a total of 6 age epic poems, 4 of which are common with Mahtumkulu's and Çelebioglu's works and 2 of which are different (Sana Geldiñ, Kana Geldim), have been discussed and examined. The original texts of the poems included in this study were taken from publications on Mahtumkulu made in Ashgabat in 1959, 1992, 1993 and 1994. The equivalents of the poems in Turkish were taken from Annagurban Aşırov's work, which includes Mahtumkulu's poems and was published in two volumes in Turkey in 2014. No further effort was made to translate. As can be seen above, the names of the poems in Çelebioglu's work differ from the names used for the same poems today. It should be noted that the poems are known in Turkmenistan with the names they appear in this study. Apart from the poems listed here, Mahtumkulu also has poems that indicate that he has reached various ages (such as "Yetişti Yılım"). However, they were not included in the study because they did not exhibit the characteristics of age epic.