Akademik Veri Yönetim Sistemi
Ankara Universitesi Ilahiyat Fakultesi Dergisi, cilt.63, sa.2, ss.607-715, 2022 (Scopus)
Ebū Bekr Aḥmed b. ʿAlī er-Rāzī el-Ceṣṣāṣ (ö. 370/981), fıkıh usulü bağlamında eserlerinde yer verdiği lafız türlerini birbirleri ile ilişkileri üzerinden sistematik ve bütüncül olarak bir arada sunmamakta, lafız türlerine ilişkin bir taksim de vermemektedir. Bu çalışma, el-Ceṣṣāṣ’ın Şerḥu’l-Cāmiʿi’l-Kebīr, Şerḥu Muḫtaṣari’ṭ-Ṭaḥāvī, Uṣūlu’l-Fiḳh -el-Fuṣūl fī’l-Uṣūl-, Aḥkāmu’l-Ḳurʾān ve Şerḥu Edebi’l-Ḳāḍī eserlerinde geçen lafız türlerinin kapsamlı ve bütüncül olarak incelenmesini konu edinmektedir. Bu doğrultuda makalede, sırasıyla muḥkem, müteşabih, ẓāhir, müşterek, hakikat, mecāz, ṣarīḥ, kināye, muṭlaḳ, muḳayyed, mubhem, ʿumūm, ḫuṣūṣ, naṣṣ, mücmel ve müfesser lafız türleri mahiyetleri ve birbirleriyle ilişkileri üzerinden ele alınmıştır. Bu inceleme sırasında el-Ceṣṣāṣ’ın lafız türlerine yaklaşımına dair ulaşılan bazı ilke ve tespitler ayrı bir bölüm altında paylaşılmıştır. Ardından el-Ceṣṣāṣ’ın usul anlayışında yer alan lafız türleri diyagramatik bir taksim üzerinden açıklamalı olarak sunulmuş, taksime ilişkin bazı yorum ve çıkarımlarda bulunulmuştur. Çalışmamızda, el-Ceṣṣāṣ’ın lafız türleri kullanımının esneklik içermekle birlikte genel bir uyum ve tutarlılık arz ettiği görülmüş, bir diyagram üzerinden sunulabilme imkanının bu kullanımların arka planda bir sistematik ve bütünsellik barındırdığı yönünde değerlendirilebileceği sonucuna ulaşılmıştır.
Abū Bakr Aḥmad b. ʿAlī al-Rāzī al-Jaṣṣāṣ (d. 370/981), does not
systematically present the types of words (alfāẓ) he mentions in the
context of the Principles of Islamic Jurisprudence (uṣūl al-fiqh) in his
works through their relations with one another, nor does he give a
system of division to categorize these different types of words (alfāẓ).
The topic of this article is the analysis of the types of words (alfāẓ)
in al-Jaṣṣāṣ’ books, Sharḥ al-Jāmiʿ al-Kabīr, Sharḥ Mukhtaṣar
al-Ṭaḥāwī, al-Fuṣūl fī al-Uṣūl, Aḥkām al-Qurʾan, and Sharḥ Adab al-Ḳāḍī.
For this purpose, this article examines the following types of words
(alfāẓ) in terms of their nature and their relations with one another as
they appear in al-Jaṣṣāṣ’ works: muḥkam (perspicuous), mutashābih
(obscure), ẓāhir (apparent), mushtarak (homonymous), ḥaqīqah (truth),
majāz (metaphor), ṣarīḥ (explicit), kināyah (implicit), muṭlaq
(absolute), muqayyad (limited), mubham (equivocal), ʿumūm (general),
khuṣūṣ (specific), naṣṣ (evident), mujmal (ambivalent), and mufassar
(elaborated). This study then shares an outline of some basic principles
and conclusions which become apparent upon this analysis. Finally, this
article offers a diagrammatic division of the types of words (alfāẓ) in
al-Jaṣṣāṣ' approach to uṣūl al-fiqh, with explanations and some
commentary upon it. Through this analysis, the overarching harmony and
consistency, despite its flexibility, of his approach to the types of
words (alfāẓ) becomes apparent. Furthermore, it has been concluded that
the possibility of representing al-Jaṣṣāṣ’ notions of words in such a
diagram can be interpreted as that his approach to the types of words
(alfāẓ) has a comprehensive and systematic nature on a fundamental
level.