Çiftçilerin Atası Bobo Dehkon’dan Türk Halk Masallarının Kahramanı Bostancı Dede’ye Dönüşüm

Creative Commons License

Talıanova Eren M.

MOTIF ACADEMY JOURNAL OF FOLKLORE, cilt.17, sa.45, ss.15-29, 2024 (Hakemli Dergi)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 17 Sayı: 45
  • Basım Tarihi: 2024
  • Doi Numarası: 10.12981/mahder.1429540
  • Dergi Adı: MOTIF ACADEMY JOURNAL OF FOLKLORE
  • Derginin Tarandığı İndeksler: Central & Eastern European Academic Source (CEEAS), MLA - Modern Language Association Database, Directory of Open Access Journals, TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Sayfa Sayıları: ss.15-29
  • Ankara Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

: Türk folklor araştırmacısı P.N. Boratav pek çok halk masalı derleyip yayımlamıştır. Söz konusu masallar yapısı ve işlevleri açısından olduğu kadar içindeki mitolojik ve arkaik unsurlar açısından da değerlidir. “Zaman Zaman İçinde” kitabında Boratav’ın topladığı masallar arasında “Bostancı Dede” adlı bir halk masalı yer almaktadır. Bostancı Dede halk edebiyatında hiç değinilmemiş ve araştırılmamış bir karakterdir. Konuya ilişkin az bilgi olmasına rağmen çalışmamızda yabancı kaynaklar kullanılarak kısmen de karşılaştırmalı yönteme başvurularak Bostancı Dede figürü ele alınıp yorumlanmaktadır. Köken bakımından söz konusu karakterin Orta Asya’da bilinen İslâm öncesi tarımcılık kültüne bağlı olan, zamanla ise veli statüsünü kazanan Bobo-Dehkon ile bağlantılı olduğu tespit edilmiştir. Monoteist İslâm dinini kabul eden Türkler Anadolu’ya geldiklerinde ise oralarda önceden yaşanan çeşitli karmaşık mitolojik anlayışlara rastlanmışlardı. Akdeniz ve Ege Denizi bölgelerine doğa güçlerini sembolize eden farklı tanrıları veren Batı Asya, Türklerin İslamlaşmış anlayışlarına da katkı sağlamış olabilir. Böylece diğer varlıklara karışıp güçlü İslâm dini tarafından daha düşük yere indirilen Bostancı Dede demonik ve olumsuz nitelikleri kazanmıştır. Çalışmamızda Bostancı Dede’nin oluşumunu etkileyen imajlar, adı geçen karakterin özellikleri incelenmektedir. Bunun yanı sıra Rus halk edebiyatında tamamen aynı epizotları içeren masallar da değerlendirilip mukayese yapılmaktadır.