Akademik Veri Yönetim Sistemi
Modern Türklük Araştırmaları Dergisi / Journal of Modern Turkish Studies, cilt.21, sa.4, ss.655-698, 2025 (Hakemli Dergi)
ÖZET
630 yılında Birinci Türk Kağanlığı'nın yıkılmasından sonra Kök Türk Devleti'nin merkezi olan Doğu Türk egemenlik alanı Tang Çin'inin (618-906) yönetimine girdi. Türk beyleri Türk unvanlarından vazgeçerek 50 yıl Tang'a hizmet ettiler. Tang, Türkleri asimile etmeye çalıştı. Türk ırkı yok olmaya yüz tutmuştu. Sonunda bu Çin esaretini şiddetle sorguladılar. Örgütlenmeden birkaç kez isyan ettiler, bu yüzden her seferinde başarısız oldular. 682 yılında İl Teriş'i kağan seçtiler, örgütlendiler ve İl Teriş'in önderliğinde tekrar isyan ettiler. İl Teriş, bağımsız Türk Devleti'ni yeniden kurdu. Kül Tegin ve Bilge Kağan yazıtları ile Tonyukuk yazıtı, bu esaret dönemini, neden Çin'e bağımlı hâle geldiklerini ve nasıl tekrar bağımsız bir ulus ve devlet olabildiklerini keskin ve güçlü bir uslûpla anlatır. Bu yönüyle Kök Türk Yazıtları aynı zamanda Türklerin bağımsız 'Sonsuz Devlet' (beŋgü il) ülküsünü anlatan en önemli birincil kaynak belgelerdir. Makalede Türklerin 'sonsuz devlet' ülküsüne dair yazıtların söz varlığından seçilmiş birkaç ifade üzerinde durulmaktadır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
beŋgü il 'sonsuz devlet', beŋgü il tut- 'sonsuz devlet tutmak', Türk Kağanlığı'nın ikinci dönemi - yeniden bağımsız devlet olma, İl Teriş Kağan, Kök Türk Yazıtları
ABSTRACT
After the collapse of the First Türk Kaganate in 630, the Eastern Türk realm, which was the center of the Kök Türk State, came under the rule of T'ang China (618-906). The Türk lords gave up their Türk titles and served T'ang for 50 years. T'ang tried to assimilate the Türks. The Türk race was about to disappear. Finally, they strongly questioned this Chinese captivity. They rebelled several times without organizing, so they failed each time. In 682, they elected Il Teriš as the kagan, organized and rebelled again under the leadership of Il Teriš. Il Teriš re-established the independent Türk State. The Kül Tegin and Bilge Kagan inscriptions and the Tonyukuk Inscription describe this time of captivity, why they became dependent on China and how they were able to become an independent nation and state again in a sharp and powerful style. In this respect, the Kök Türk Inscriptions are also the most important primary source documents that describe the Turks' ideal of an independent 'Eternal State' (beŋgü il). In the article, a few phrases selected from the vocabulary of the inscriptions regarding the Turks' ideal of an 'eternal state' has been considered.
KEY WORDS
beŋgü il 'eternal state', beŋgü il tut- 'to hold the Eternal State', The second Türk Kaganate period - beeing the independent state again, Il Teriš Kagan, Kök Türk Inscriptions