Bu çalışmada, mikro tarih araştırmalarından hareketle XVIII. ve XIX. yüzyılda Urfa’ya gelmiş veya bu güzergahtan geçmiş İngiliz ve Alman seyyahların eserleri incelenmiştir. Bu dönemin seçilmesinin temel nedeni söz konusu yüzyıllarda Anadolu’ya seyahatin ve ilginin artmış olmasının yanı sıra sömürgecilik faaliyetlerinin de bu dönemde yoğunlaşmaya başlamasıdır. Bu dönemde misyonerlikten, istihbarata, bilimsel araştırmalardan dini görevlerin yerine getirilmesine kadar farklı nedenlerle seyahatlerin sayısında ciddi bir artışın olduğu gözlenmiştir. Ayrıca bu dönem seyyahlarının seyahatleri esnasında kullandıkları güzergâhların da benzer olmasının bu dönemin seçiminde etkisi olmuştur. Çalışmanın kapsamında, Batılı seyyahların Osmanlı kentlerine geliş nedenleri, kaleme aldıkları seyahatnameler ve bu eserlerin tarihten günümüze dünyada Türk imajının oluşumu ile Türkiye ile ilişkilerin şekillenmesinde ne tür etkileri olduğuna odaklanılmıştır. Bu çerçevede eserlerin tasnifinde özellikle Urfa’ya dair bölümlerin yer aldığı ve ağırlıklı olarak armchair traveler olmayan seyyahların eserleri incelenmiştir. Bu eserlerde seyyahların Urfa’nın tarihi ve stratejik önemini nasıl ele aldıkları, bölgedeki demografik yapı, etnik ve dini grupların seyyahlarla olan ilişkileri ve kentin sosyo- kültürel özelliklerine odaklanılmıştır. Ayrıca bölgeye dair raporlar hazırlayan Batılı seyyahların söz konusu eserlerinin ne kadar objektif olduğu da oryantalizm perspektifinden ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede mikro tarih araştırmalarıyla batılı yabancı seyyahların büyük tarihî dönemleri ve olayları seyahatnamelerinde nasıl tasvir ettiğine bakılarak bölgedeki toplumsal ve kültürel değişimin izleri ortaya konmuş ve incelenmiştir. Çalışmada özellikle Anadolu’dan geçerken Urfa’da bulunmuş İngiliz seyyah ve gezginlerden ağırlıklı olarak Richard Pococke, Edward Lewes Cutts, Ely Bannister Soane, George Percy Badger, James Silk Buckingham, Henry Charles Barkley (1837-1903), Warington Wilkinson Smyth (1817-1890), Verney Lovett Cameron (1844- 1894), William Ainger Wigram (1872 -1953), Francis Rawdon Chesney (1789- 1872) ve Lord Warkworth’un(1871-1909) eserleri incelenmiştir. Söz konusu Batılı seyyahların seyahatnamelerinde Urfa, Türkler, Müslümanlar ve şehrin demografik durumuna dair sunulan veriler incelenmiştir. Seyahatnamelerin ele aldıkları konular itibariyle bazen objektif olmayan tarihsel bilgiler sunabilecekleri de unutulmamalıdır. Kuşkusuz seyahatnameyi kaleme alan seyyahın düşünce dünyası, diplomatik veya bürokratik görevi veya misyonerlik amacı gibi durumlar söz konusu olabileceği için seyyahların eserlerinde bazen ortak birtakım önyargı veya izlenimler de ortaya çıkabilmektedir. Bu nedenle bu eserlerin incelenmesinde oldukça hassas olunmalıdır. Araştırmacılara göre insanoğlu kimi zaman yeni yerler keşfetmek kimi zamanda yeni bilgiler edinmek amacıyla seyahat etmek istemiştir. Antik dönemlerden günümüze gezilerin yapılış şekli ve amaçları değişmiş olsa da gezginlerin seyahatlerinin sürekli olarak devam ettiği söylenebilir. Seyahatnamelerde yer alan gravür, harita, fotoğraf vb. görseller kentlerin tarihi süreç içerisindeki, fiziki, ekonomik, sosyal vb değişimini yansıtması açısından son derece önemlidir. Ayrıca seyahatnameler; tarih, coğrafya, jeoloji, sosyoloji, folklor ve mimarlık gibi disiplinler tarafından başvurulan önemli kaynaklar olduğunu da belirtmekte yarar vardır.
In this study, works of English and German travelers who visited or passed through Urfa during the 18th and 19th centuries were examined through the lens of micro-history research. The main reason for selecting this period is the increased interest in Anatolia and travel to the region during these centuries, coinciding with the intensification of colonial activities. It has been observed that there was a significant increase in the number of travels for various reasons, ranging from missionary work to intelligence gathering, scientific research, and religious duties during this period. Furthermore, the similarity in the routes used by travelers during this period also influenced the choice of this era. Within the scope of the study, the reasons for Western travelers' arrival in Ottoman cities, the travelogues they penned, and the impact of these works on the formation of the Turkish image globally and the shaping of relations with Turkey from history to the present day were focused on. Accordingly, the works were categorized, especially focusing on sections related to Urfa, and predominantly examining the works of travelers who were not armchair travelers. The focus was on how travelers addressed the historical and strategic importance of Urfa, the demographic structure of the region, the relationships of ethnic and religious groups with travelers, and the socio- cultural characteristics of the city. Additionally, an attempt was made to assess the objectivity of the travel reports prepared by Western travelers regarding the region from an Orientalist perspective. Within this framework, through micro-history research, traces of social and cultural change in the region were revealed and examined by looking at how Western foreign travelers depicted major historical periods and events in their travelogues. Particularly, the works of English travelers and explorers who passed through Urfa while traveling through Anatolia were examined, including Richard Pococke, Edward Lewes Cutts, Ely Bannister Soane, George Percy Badger, James Silk Buckingham, Henry Charles Barkley (1837-1903), Warington Wilkinson Smyth (1817-1890), Verney Lovett Cameron (1844-1894), William Ainger Wigram (1872 -1953), Francis Rawdon Chesney (1789- 1872), and Lord Warkworth (1871-1909). The data presented in the travelogues regarding Urfa, Turks, Muslims, and the demographic situation of the city were analyzed. It should be noted that travelogues, depending on the topics they cover, may sometimes provide historically inaccurate information. Since the worldview of the traveler who pens the travelogue, as well as their diplomatic or bureaucratic duties or missionary purposes, may influence their works, a certain level of bias or impressions may sometimes emerge in the works of travelers. Therefore, caution must be exercised in examining these works. According to researchers, humans have sometimes traveled to explore new places and acquire new knowledge. Although the ways and purposes of trips have changed from ancient times to the present day, it can be said that the travels of travelers have continued consistently. Visual materials such as engravings, maps, photographs, etc., included in travelogues are crucial for reflecting the historical, physical, economic, social, and other changes in cities over time.
