Akademik Veri Yönetim Sistemi
X. Türkiye Kuvaterner Sempozyumu (TURQUA), İstanbul, Türkiye, 02 Kasım 2022
Türkiye’de Kuvaterner buzullaşmalarının etkili olduğu dağlık alanların başında Doğu Karadeniz Dağları gelmektedir ve dağlık alandaki buzullaşma koşulları, birçok araştırmacı tarafından incelenmiştir. Bu çalışmalarda yapılan tarihlendirmelere göre, Doğu Karadeniz Dağları’nda son buzul maksimumu öncesine (MIS 3) ait buzul şekilleri de tespit edilmiştir. Yaşanan buzullaşmalar sonucunda dağlık alan üzerinde sirkler, aretler, piramidal zirveler, asılı vadiler, U-şekilli buzul vadileri gibi birçok erozyonal buzul şekli gelişmiştir.
Bu çalışmada, Doğu Karadeniz Dağlarının tamamında bulunan buzul sirklerinin morfometrik özellikleri incelenmiştir. Çalışmanın ilk aşamasında 1/25.000 ölçekli topografya haritaları ve uydu görüntülerine göre dağın zirve kesimini kapsayan 2200 km2’lik alan içerisindeki sirkler sayısallaştırılmıştır. Sirk sınırlarının tespitinde topografya haritalarından üretilen eğim haritası dikkate alınmış ve 27°’lik eğim sirk duvarının sınırı olarak kabul edilmiştir. Tespit edilen bu sirkler, gelişim özelliklerine göre tekil, birleşik, basamaklı ve birleşik-basamaklı şeklinde sınıflandırılmıştır.
Haritalama çalışmalarının sonuçlarına göre Doğu Karadeniz Dağları üzerinde toplam 810 lokalitede 1387 sirk tespit edilmiştir. Bu sirklerin 499’u tekil karakterdedir. Kompleks bir yapı sunan 139 adet birleşik sirk alanı içerisinde 329 sirk, 85 adet basamaklı sirk alanı 179 sirk ve 87 adet birleşik-basamaklı sirk alanı içerisinde ise 380 sirk tespit edilmiştir. Birleşik sirklerde maksimum sirk sayısı 6’ya kadar çıkmakla birlikte bu sirkler ortalama 2.4 sirkin birleşiminden oluşmaktadır. Basamaklı sirklerde sirk sayısı 5’e kadar yükselirken ortalama sirk sayısı 2.1’dir. En karmaşık yapı olarak nitelendirebileceğimiz birleşik-basamaklı sirklerde ortalama sirk sayısı 4.3 olmakla birlikte maksimum sirk sayısı 10’a kadar çıkmaktadır. Tespit edilen tüm sirklerin toplam alanı 546 km2 olup ortalama sirk alanı 0.67 km2’dir. Tekli, basamaklı, birleşik ve birleşik-basamaklı sirklerde ortalama alan sırasıyla 0.4 km2, 0.73 km2, 0.91 km2 ve 1.78 km2’dir.
Eastern Black Sea Mountains are one of Türkiye’s large glaciation areas during Quaternary and the glaciation conditions on the mountains have been studied by many researchers. According to surface exposure ages in these studies glacial landforms of some valleys in Eastern Black Sea Mountains dated to MIS 3. As a result of the Quaternary glaciations, many erosional glacial landforms such as cirques, aretes, pyramidal peaks, hanging valleys, U-shaped glacial valleys have developed on the Eastern Black Sea Mountains.
In this study, the morphometric characteristics of the glacial cirques on the Eastern Black Sea Mountains were investigated. In the first stage of the study, cirques of 2200 km2 covered the highest part of the mountain were digitized based on 1/25.000 scale topographic maps and satellite images. The slope map produced from the topography maps was taken into account in determining the cirque boundaries and the 27° slope was accepted as the boundary criteria of the cirque wall. All determined cirques were classified as simple, compound, staircase, and compound-staircase in terms of development characteristics.
As a result of the mapping, 1387 cirques were identified in 810 localities on the Eastern Black Sea Mountains. 499 of these are simple cirques. 329, 179, and 380 cirques determined in 139 compound, 85 staircase, and 87 compound-staircase cirque areas, respectively. Although the maximum cirque's number is up to 6, the average number of cirques is 2.4 in compound cirques. In staircase cirques, the maximum number is 5 and the average number of circuses is 2.1. The average number of cirques is 4.3 and the maximum number of cirques is up to 10 in compound-staircase cirques, which we can describe as the most complex cirque type. The total area of all cirques is 546 km2 and the average cirque area is 0.67 km2. The average area of each cirque in simple, staircase, compound, and compound-staircase circuses are 0.4 km2, 0.73 km2, 0.91 km2, and 1.78 km2, respectively.