Giriş: Düşük doz metotreksat (MTX) başta romatoid artrit (RA) olmak üzere psöriatik artrit (PsA), juvenil idiopatik artrit, inflamatuar myozit gibi kronik inflamatuar hastalıklarda kullanılır. Metotreksatın düşük dozları iyi tolere edilse de; haftalık kullanıma ilişkin yanlış kullanım; hastaya ilişkin yaş, komorbidite; ilaca ilişkin doz, ilaç uyumu ve ilaç metabolizmasındaki genetik polimorfizmler nedeni ile yan etki ve toksisite görülebilmektedir(1, 2). MTX toksisitesi hafif myelosupresyon, mu- kozit, enfeksiyon, hepatotoksisiteden; hayatı tehdit edici tablolara kadar değişiklik gösterebilmektedir(1, 3). Çalışmamızda kliniğimizde inflamatuar artrit nedeni ile MTX kullanımı sırasında toksisite gelişen hastaların klinik özelliklerini ve prog- nozlarını araştırmayı amaçladık.

Yöntem: Ankara Üniversitesi İbni Sina Hastanesi’nde İç Hastalıkları Anabilim Dalı Romatoloji Bilim Dalı’nda Ocak 2010-Ma- yıs 2024 tarihleri arasında inflamatuar artrit tanısı (RA, PsA) ile takip edilen ve MTX kullanan hastaların dosyaları geriye dönük olarak tarandı. MTX toksisitesi; 1)miyelosupresyon (lökosit<4000/μL, Hgb <11.5 mg/dl, trombosit<150000/μL) 2)mu- kozit, 3)hepatotoksisite, 4)nefrotoksisite, 5)deri bulguları, 6)pnömoni, 7)GİS bulgularından herhangi birinin varlığı olarak tanımlandı. Hastaların demografik bilgileri, MTX kullanım endikasyonları, komorbiditeleri ve kullandığı ilaçlar, laboratuvar tetkikleri ve klinik sonuçları kaydedildi. Anemi, trombositopeni, lökopeni düzeyleri hafif ve şiddetli olarak; mukozit, hepa- totoksisite ve nefrotoksisite, Olumsuz Olaylar için Ortak Terminoloji Kriterleri (CTCAE) Versiyon 5.0’a göre evrelendirildi(4). Veriler IBM SPPS v25 ile analiz edildi.

Sonuç: Analize dahil edilen 12 hastanın tamamı kadındı. On hasta (%83,3) RA nedeniyle MTX kullanırken, iki hasta (%16,7) PsA nedeniyle kullanıyordu. 65 yaşından büyük 5 hasta (%41,7) vardı. Toksisite anındaki ortalama yaş 59,06±14,65 yıldı. Has- taların verileri tablo 1’de özetlenmiştir. Hastalardan 10’u (%83,3) yanlışlıkla yüksek doz kullanım, 1’i (%8,3) doz artışı son- rası ve böbrek yezmezliği olan 1’i (%8,3) önerilen dozda düzenli kullanım sırasında toksisite yaşamıştı. On iki hastanın 9’u (%75) MTX kullanmaya yeni başlamışken, 3 hasta (%25) toksisiteden önce MTX kullanıyordu. Hastaların son bir ay içindeki kümülatif MTX dozu ortalaması 120 mg ±56.48 olarak belirlendi. Demans tanısı almış bir hastanın kümülatif MTX dozuna bilgi eksikliği nedeniyle ulaşılamadı. MTX düzeyi ölçülen 5 hastada, medyan MTX düzeyi 0,06 μmol/L (min 0,04-maks 0,03) olarak belirlendi.

Mukozit, oral alım problemi, ateş ve enfeksiyon nedeniyle 10 hastada (%83,3) hastaneye yatış gerekti. Toksisite anındaki klinik özellikler tablo 2’de özetlenmiştir. Sadece 1 hastaya (%8,3) hastanede yatış sırasında G-CSF verildi. Yedi hastada (%58,3) antibiyotik ihtiyacı olurken, hiçbir hastada kan ürünü transfüzyonu ihtiyacı olmadı. Sadece 2 hasta (%16,7) folinik asit alırken, 9 hastaya (%75) folik asit verildi. Hiçbir hastada yoğun bakım yatış ihtiyacı ve ölüm izlenmedi.

Tartışma: Metotreksat inflamatuar artritler için kullanılan, düşük maliyetli ve yan etki profili düşük bir ajandır. Ancak çeşitli yayınlarda MTX toksisitesi sonrası ölüm oranları %10-35 arasında bildirilmiştir(2, 5-7). Çalışmamızda ölüm bildirilmemiştir, ancak çeşitli çalışmalar ve bizim çalışmamızdan hareketle ileri yaş, böbrek yetmezliği ve demansı olan hastalarda dikkatli kullanım; ilaç başlangıcından sonra yakın monitorizasyon önerilir(5, 6).