Akademik Veri Yönetim Sistemi
38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), Ankara, Türkiye, 10 - 15 Eylül 2007, cilt.3, ss.1251-1275
Toplumcu gerçekçi eleştiri, edebiyatı yaratıldığı tarihsel ve toplumsal
koşullar içinde inceleyen, aynı zamanda kendi tarihsel ve toplumsal koşullarının da bilincinde olan; ideolojileri anlamayı uğraş edinen, böylece
geçmişi ve geleceği daha derinlemesine kavramayı amaçlayan; aynı zamanda da incelediği eserin estetik değerini ortaya koymaya çalışan geniş
kapsamlı bir çözümlemeler bütününün bir parçasıdır.
Toplumcu gerçekçi eleştiri anlayışı, 1900’lerin başında gelişmeye başlasa da, resmi olarak 1934 yılında, Sovyet Yazarları Birinci Kongresi’nde
kabul edilir. Bu kuramın hayata geçmesinde Gorki, Jdanov ve Lunaçarski
önemli rol oynar.
Olumlu tip, devrimci romantizm, partizanlık, tarihsel iyimserlik, devrimci hümanizm, yurtseverlik, ulusallık, halkçı bir söylem, burjuva ideolojisiyle uzlaşmazlık ve biçim-içerik-işlev birlikteliği bu edebiyat ve eleştiri
anlayışının dayandığı temel ilkelerdir.
Edebiyatımızda toplumcu gerçekçiliğin ilk temsilcileri Marksizmi
dünya görüşü olarak benimseyen Nâzım Hikmet, Kerim Sadi, Hikmet
Kıvılcımlı, Suat Derviş, Behice Boran ve Sabiha Sertel’dir. Bu yazarlarımız, bu eleştiri anlayışını oluşturan ilkelerin çoğunu eleştirilerinde kullanmışlardır. Onlar en çok, “Eleştiri, bir eserin estetik özünü sosyolojik dile
çevirmektir.” diyen Plehanov’dan etkilenmişlerdir.
Eleştirmenlerimiz/edebiyatçılarımız Sovyet Devrimi’den etkilenseler
de, ülkemizin kendine özgü gerçeklerinin olduğunu bilirler. Bundan dolayı
da eleştiri anlayışları genellikle bize özgüdür. Bu eleştiri, özünü, gelişmesini ve kapsamını ulusal varlığından çıkarır.
1950’lerden sonra edebiyatımızda gerçek anlamda toplumcu gerçekçi eleştiri örnekleri verilir. Bu dönemin en önemli eleştirmenleri Fethi Naci,
Asım Bezirci ve Attilâ İlhan’dır.
Bu bildiride, toplumcu gerçekçi eleştiri anlayışının Türk edebiyatındaki
gelişimi, yazarların uygulamaları ve uygulamadaki eksiklikler tartışılmıştır.
Anahtar Sözcükler: Toplumcu gerçekçi eleştiri, Marksist eleştiri,
Plehanov, Maksim Gorki, Nâzım Hikmet, Fethi Naci.
Socialist realist criticism is an extensive part of an analysis whole, which inquires the literature in historical and populist conditions where it appeared, which is also aware of its own historical and populist conditions, which seeks to understand the ideologies, by this way, which aims to comprehend the future more deeply, and which tries to display the aesthetical value of the inquired literary work. Even though Social Realist Criticism Perception started to develop at early 1900’s, it is officially confirmed in 1934, at Soviet Authors First Congress. Gorky, Jdanov and Lunacarsky have an important role on this theory’s implementation. Positive type, revolutionist romanticism, partisanship, historical optimism, revolutionist humanism, public spirit, nationalism, a populist utterance, disagreement to bourgeois ideology and manner – content – function cooperation are the basic tenets, this literature and criticism perception grounds on. In our literature the first representatives are Nazim Hikmet, Kerim Sadi, Suat Dervis, Behice Boran and Sabiha Sertel who adopt Marxism in principle for their world view. These authors mostly used the principles which constitute this criticism perception in their critiques. They were mostly influenced by Plehanov, who says a critique is: turning the aesthetic core of a literary work to sociological language. Even our critics/authors were influenced by Soviet Revolution; they also knew that our country has its own facts. Thus their criticism perceptions were mostly specific to our country. This critique takes its core, its development and its concept from its national being. After 1950’s, in our literature, there are socialist realist criticism samples in the literal sense. The most important critics of this period are, Fethi Naci, Asim Bezirci and Atilla Ilhan. In this document, the development of socialist realist criticism perception in Turkish literature, the applications of authors, and the lacking parts in these applications were discussed. Key Words: Socialist realist criticism, Marxist criticism, Plehanov, Maxim Gorky, Nazim Hikmet, Fethi Naci.