Akademik Veri Yönetim Sistemi
KARE : ULUSLARARASI KARŞILAŞTIRMALI EDEBIYAT TARIH VE DÜŞÜNCE DERGISI = KARE : INTERNATIONAL JOURNAL OF COMPARATIVE LITERATURE, HISTORY AND PHILOSOPHY, sa.13, ss.98-123, 2022 (Hakemli Dergi)
Çince kaynaklar erken Türk tarihi açısından bol miktarda veri sağlamaktadır. Verilerin belirli sorular çerçevesinde değerlendirilmesi sayesinde ülkemizde, İslam öncesi Türk tarihinin çeşitli yönleri hakkında zengin bir yazın külliyatı oluşmuştur. Ancak kaynaklardan elde edilen bilgiler çoğunlukla doğrudan alınmakta, bilginin bulunduğu bağlamın değerlendirilmesi sınırlı bir şekilde yapılmaktadır. Oysa Çince metinler üslup ve içerik özelikleri bakımından farklılıklar sergilemektedir. Bu nedenle dış değerlendirme yanında iç tenkidin de derinlikli yapılması ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Bu makalede Yu-yang Tsa-tsu adlı eserde karşımıza çıkan Türklerle ilgili rivayetler incelenmiştir. MS 9. yüzyılda kaleme alındığı düşünülen Yu-yang Tsa-tsu'da geçen Türklerle ilgili ilk rivayet, diğer kaynaklardan sadece T'ai-p'ing Kuang-chi içinde karşımıza çıkmaktadır. Bu rivayet Türklerle ilgili farklı bir köken anlatısı sunmakta, diğer kaynakların ortaya koyduğu çerçevenin dışında birtakım özellikler sergilemektedir. Bu çalışmada, söz dizimi ve dilbilgisi açısından yoruma açık olan bu rivayetin olası tercüme imkânları ele alınmış ve içerik ayrıntılı olarak tartışılmıştır. Buna göre rivayette geçen She-mo, She-li Hai Shen (She-li Göl Ruhu) ve Hai Shen Nü’nün (Göl İlahesi) üç farklı karaktere işaret ettiği görülmüştür. İlgili rivayet, diğer köken efsaneleri gibi bir boy evliliği anlatısı olarak incelenmiş ve Ch'i-pi boyu mensuplarının mezar kitabelerinden elde edilen verilerle birlikte değerlendirilmiştir. Bunun yanında Yu-yang Tsa-tsu'da geçen bir diğer anlatı da, farklı kaynaklarda bulunan ilgili bölümlerle bir arada ele alınmıştır. Eserin derleme özellikleri göz önünde bulundurulurken klasik Çin yazınının sağladığı motifler incelemeye dahil edilmiştir. Eserin genel yazın özellikleri yanında Türklerle ilgili rivayetlerin geçtiği pasajların tahlili yeni sorulara kapı aralamaktadır. Eserde, She-li, Ku-chan ve Ni-shih-tu gibi ayrıntıların yer alması, She-mo rivayetinin hemen ardından Kırgızların kurt soyundan olmadığının belirtilmesi gibi hususlar, yazar Tuan Cheng-shih'nın Türkler hakkında malumat sahibi olduğunu ve bilinenin dışında anlatılara yer verdiğini ortaya koymuştur. İlgili pasajların değerlendirilmesi sayesinde, eserin derleme özellikleri ile rivayetlerin gerçekçiliği konusunda daha net bir çerçeve çizme imkânı oluşmuştur.