Amaç: Türk tıp tarihi literatürü gözden geçirildiğinde Sinoplu Müʾmin b. Muḳbil ile eserleri Miftāḥu’n-Nūr ve Ḫazāʾinu’s-Surūr ile Ẕaḫīre-iMurādiyye üzerine verilmiş bilgiler arasında uyumsuzluklar olduğu görülmektedir. Literatürde karşılaşılan ilk sorun Miftāḥu’n-Nūr veḪazāʾinu’s-Surūr’un kimin adına yazıldığıdır. İkincisi ise Ẕaḫīre-i Murādiyye’nin İsmāʿīl Cürcānī’nin Ẕaḫīre-i Ḫ’ārezmşāhī adlı eserinin çevirisiolup olmadığıdır. Ẕaḫīre-i Ḫ’ārezmşāhī’nin Arapça mı yoksa Farsça mı olduğu hakkındaki tartışma ise üçüncü sorunu oluşturmaktadır. Buçalışmada yukarıdaki sorunlara yanıtlar aranması ve Türk tıp tarihi literatüründeki hatalı bilgilerin düzeltilmesi için kısıtlı da olsa bir girişimdebulunulması amaçlanmıştır.Gereç ve Yöntem: Miftāḥu’n-Nūr ve Ḫazāʾinu’s-Surūr, Ẕaḫīre-i Murādiyye ile Ẕaḫīre-i Ḫ’ārezmşāhī ve Türkçe çevirisinin TürkiyeKütüphanelerinde yer alan bazı nüshaları ile Ẕaḫīre-i Ḫ’ārezmşāhī’nin konu başlıklarını içeren Farsça bir çalışma incelenmiştir. Ẕaḫīre-iMurādiyye ile Ẕaḫīre-i Ḫ’ārezmşāhī’nin ve Ẕaḫīre-i Murādiyye ile Miftāḥu’n-Nūr ve Ḫazāʾinu’s-Surūr’un karşılaştırılmaları hem bazı bölümlerinçevirileri hem de konu başlıkları bağlamında gerçekleştirilmiştir.Bulgular: Miftāḥu’n-Nūr ve Ḫazāʾinu’s-Surūr Candaroğlu İsfendiyar Bey ve Osmanlı Sultanı II. Murad olmak üzere iki ayrı hükümdarasunulmuştur. Ẕaḫīre-i Murādiyye Ẕaḫīre-i Ḫ’ārezmşāhī’nin altıncı kitabının baş hastalıklarından başlayarak mide hastalıklarının sonuna kadarolan kısmının çevirisidir. Ẕaḫīre-i Murādiyye ile Miftāḥu’n-Nūr ve Ḫazāʾinu’s-Surūr’da yer alan baş ağrıları ve göz hastalıkları ile ilgili bölümlerde birbirinin aynıdır. Dolayısıyla Miftāḥu’n-Nūr ve Ḫazāʾinu’s-Surūr da İsmāʿīl Curcānī tarafından Farsça yazılan Ẕaḫīre-i Ḫ’ārezmşāhī’de aynıbaşlıkları taşıyan bölümlerinin çevirisidir.Sonuç: Bu çalışmada elde edilen bilgilere göre Miftāḥu’n-Nūr ve Ḫazāʾinu’s-Surūr ile Ẕaḫīre-i Murādiyye çeviri eserlerdir. Çeviride kullanılanve adı anılmayan eser ise İsmāʿīl Curcānī’nin Ẕaḫīre-i Ḫ’ārezmşāhī adlı Farsça yapıtıdır.
Object: When the Turkish history of medicine literature is reviewed, it is seen that there are inconsistencies between the information provided on Müʾmin b. Muḳbil of Sinop and his works, Miftāḥ al-Nūr wa Khazāʾin al-Surūr and Dhakhīre Murādiyye. The first problem encountered in the literature is for whom Miftāḥ al-Nūr wa Khazāʾin al-Surūr was written. The second is whether Dhakhīre Murādiyye is a translation of Ismāʿīl Jurjānī’s Dhakhīre Kh’ārazmşāhī. The debate about whether Dhakhīre Kh’ārezmşāhī is Arabic or Persian constitutes the third problem. Aim of this study is to seek answers to the abovementioned problems and to make a limited attempt to correct the erroneous information in the Turkish history of medicine literature. Material and Methods: Some copies of Miftāḥ al-Nūr wa Khazāʾin al-Surūr, Dhakhīre Murādiyye and Dhakhīre Kh’ārazmşāhī and its Turkish translation in Turkish Libraries, and a Persian study, which includes the titles of Dhakhīre Kh’ārezmşāhī, were examined. Comparisons between Dhakhīre Murādiyye and Dhakhīre Kh’ārezmşāhī, as well as Dhakhīre Murādiyye and Miftāḥ al-Nūr wa Khazāʾin al-Surūr were carried out in the context of both the translations of some chapters and their subject titles. Results: Miftāḥ al-Nūr wa Khazāʾin al-Surūr was presented to two different rulers, Isfendiyar Bey of Jandarids and Ottoman Sultan Murad II. Dhakhīre Murādiyye is the translation of the sixth book of Dhakhīre Kh’ārazmşāhī, from the head diseases to the end of the stomach diseases. The chapters on headaches and eye diseases in Dhakhīre Murādiyye and Miftāḥ al-Nūr wa Khazāʾin al-Surūr are also the same. Therefore, the chapters in Miftāḥ al-Nūr wa Khazāʾin al-Surūr are translations of the chapters with the same titles in Dhakhīre Kh’ārazmşāhī, which was written in Persian by Ismāʿīl Jurjānī. Conclusion: According to the information obtained in this study, Miftāḥ al-Nūr wa Khazāʾin al-Surūr and Dhakhīre Murādiyye are translated works, and the unmentioned work used in these translations is Ismāʿīl Jurjānī’s Persian work Dhakhīre Kh’ārezmşāhī.
