Akademik Veri Yönetim Sistemi
Karadeniz İnsan ve Toplum Bilimleri Sempozyumu, Zonguldak, Türkiye, 16 - 18 Mayıs 2024, ss.48-49
Tuva folkloru araştırılması ve kaydedilmesi konusunda ilk adımlar XIX. yüzyılın sonu-XX. yüzyılın başlarında
yapılmıştır. W.Radloff, N.F. Katanov, G.N. Potanin, F. Kon gibi bilim insanları Tuva halk masallarını derleyip
yayımlamışlardır. Tuva Türkçesi “тоол” (tool) olarak adlandırılan masal, halk edebiyatında yer alan mit, efsane
gibi diğer anlatı türlerinden daha yaygın olduğunu söylemek mümkündür. Tuva Cumhuriyeti’nde masal anlatan
kişiler yüzyılların bilgeliğini koruyan ve taşıyan saygın kişiler olarak kabul edilmektedir. Söz konusu halk
masalları içerik, yapı, motif olduğu kadar karakterler bakımından da zengin ve özgündür. Tuva halk masallarında
mevcut olan karakterler genelde 1. asıl kahramanlar; 2. asıl kahramanın çevresi; 3. zıt kahramanlar (antipotlar); 4.
zıt kahramanların çevresi ve 5. nötr kahramanlar olmak üzere beş grup olarak ele alınmaktadır. Güçlü bahadırlar
(Iygılak-Kara, Alday-Mergen), öksüzler (Oksuz-oolı), gariban karı kocalar gibi temiz, fedakâr ve özverili
geleneksel kahramanlardır. Masal kahramanların adları ise sosyal durumunu, huy özelliklerini yansıtmaktadır. Baş
kahramanlara güzel kız anlamına gelen altın dangına, ak sakallı ihtiyar, iyi kalpli han ya da doğaüstü hayvanlar
yardım etmektedir. Bazı masallarda mekân iyelerinin de yardımcı işlevinde bulunduğu görülmektedir. Bunların
yanı sıra mitolojik izleri taşıyan Erlik, yaşlı cadı Çılbıga, albıs, şulbus ya da kötü hanlar gibi olumsuz kahramanlar
da yer almaktadır. Çalışmada Tuva Türklerine mensup halk masalı türü ele alınmakta ve yukarıda söz edilmiş ana
karakterler incelenmektedir. Araştırma için 1994, 1997 ve 1988 yıllarında yayımlanmış “Tuva Halk Masalları”
(Tuvinskiye narodnıye skazki) adlı üç farklı derleme kitabından yararlanılmıştır.