Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2018
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: ÖZGÜR GENÇ
Danışman: NECDET AYSAL
Özet:16 Şubat 1925'te Türk Tayyare Cemiyeti (T.Ta.C.) adıyla faaliyete geçen Türk Hava Kurumu (THK), Ankara Akköprü'de küçük bir atölyede planör üretimi ile uçak ve planörlerin bakım-onarım çalışmalarına başlamıştır. Ancak, zamanla bu atölyenin yetersiz kalması üzerine 1939 yılında Etimesgut'ta ikinci bir atölye inşa edilmiştir. II. Dünya Savaşı'nın başlaması üzerine Almanya ve Sovyetler Birliği tarafından işgale uğrayan Polonya'yı terk etmek zorunda kalan Polonyalı mühendislerden Jerzy Wędrychowski, 1940 yılı Mayıs ayının ortalarında THK'ye ortak uçak üretme konusunda başvuruda bulunmuştur. Bunun üzerine konuyu değerlendiren ve Başbakanlık'tan görüş soran THK, Milli Savunma Bakanlığı (MSB) uzmanlarının olumsuz görüş bildirmesine rağmen Polonyalı havacılarla irtibata geçerek onları Türkiye'ye davet etmiştir. Bu işbirliğinin sonucu olarak; Etimesgut Atölyesi genişletilerek 1941 yılında Etimesgut Uçak Fabrikası olarak faaliyete geçmiş, aynı yıl sonbaharda İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Makina Fakültesi bünyesinde uçak mühendisi yetiştiren bir dal kurulmuş ve burada Polonyalı mühendislerin de yardımıyla Türk öğrenciler yetiştirilmeye başlanmıştır. 1948 yılında ise THK Gazi Uçak Motor Fabrikası ve 1950 yılında Ankara Rüzgâr Tüneli (ART) faaliyete geçmiştir. Havacılık faaliyetleri milli imkânlar çerçevesinde ilerlerken, Etimesgut Uçak Fabrikası'nda THK-1'den THK-16'ya kadar modellerin tasarımları ve üretimleri gerçekleştirilmiştir. II. Dünya Savaşı'nın ardından Polonyalı havacıların Türkiye'yi terk etmeleri, Hava Kuvvetleri Komutanlığı (Hv.Kuv. K.) ve Devlet Hava Yolları (DHY) [daha sonra Türk Hava Yolları (THY)] tarafından THK üretimi uçak ve planörlerin çeşitli bahanelerle reddedilmesi, Amerika Birleşik Devletleri (ABD)'nden uzman heyetlerin Türk ekonomisi ve THK fabrikaları hakkındaki yanlış ve yönlendirici raporları, Truman Doktrini sonucu ABD'den uçak, uçak motoru ve yedek parçaların gelmesi, Marshall Yardımları sonucu ekonomik sistemin ABD'nin etkisine girmesi, dönemin siyasetçilerinin ve idarecilerinin olumsuz tutumları gibi gelişmelerin sonucu olarak THK Uçak ve Motor Fabrikaları yeterli iş alamamaya başlamıştır. Bunun üzerine THK ekonomik sıkıntıları aşabilmek adına kuruluş amacı dışında farklı tipte işler yapmaya başlamıştır. Başbakanlık Denetleme Heyetleri ve çeşitli uzmanlar tarafından fabrikalarda denetlemeler yapılarak THK'ye çeşitli çözüm önerileri sunulmuştur. Ancak, bu çabalar da fabrikaların durumunda bir değişiklik yaratmamıştır. 5 Nisan 1952'de toplanan THK'nin Olağanüstü Kurultayı'nda, THK Genel Merkez Kurulu'na THK Uçak ve Motor Fabrikaları'nın özellikle kamu kurum ve işletmelerine kiralanabilmesine veya satılabilmesine olanak sağlayan yetki verilmiştir. Bundan kısa bir süre sonra, THK Uçak ve Motor Fabrikaları, 18 Haziran 1952'de yapılan bir protokol ile Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKEK)'na devredilmiştir. Uçak Motor Fabrikası, 1954 yılında MKEK tarafından Minneapolis-Moline Türk Traktör ve Ziraat Makineleri A.Ş.'ye devredilerek traktör fabrikasına dönüştürülmüştür. Uçak Fabrikasında ise THK uçak ve planörlerinin geliştirilmiş sürümleri olarak MKEK-1, MKEK-2, MKEK-3, MKEK-4, MKEK-5, MKEK-5A, MKEK-6 ve MKEK-7 adlı projeler geliştirilmiş ve bunlardan MKEK-2 ve MKEK-4 modeli uçaklar üretilmişse de 1959 yılında fabrikadaki uçak üretim faaliyeti sona ermiştir. On February 16, 1925, the Turkish Aeronautical Association (TAA) started its operations under the name of the Turkish Aircraft Society (TAS) and started to manufacture gliders and do aircraft and gliders maintenance and repair in a small workshop in Akköprü, Ankara. However, a second workshop was built in Etimesgut in 1939 as that first workshop became insufficient. Upon the start of the World War II, Jerzy Wędrychowski, who was one of the engineers forced to leave Poland that was occupied by Germany and the Soviet Union, applied to the TAA to manufacture aircraft jointly in mid-May 1940. Evaluating the subject and receiving opinions from the Prime Ministry, the TAA invited the Polish aviators to Turkey despite the adverse opinions of the experts of the Ministry of National Defense. As a result of this cooperation, the Etimesgut Aircraft Factory was expanded and it started its operations in 1941 and in the fall of the same year, as a branch that trains aeronautical engineers was inaugurated within the Mechanical Faculty of Istanbul Technical University (ITU) and Turkish students started to be trained by the Polish engineers. In 1948, THK Gazi Aircraft Engine Factory and in 1950, Ankara Wind Tunnel (AWT) started their operations. As aviation activities continued within the national bounds of possibility, the models from THK-1 to THK-16 were designed and manufactured at the Etimesgut Aircraft Factory. After the World War II, the Polish aviators' leaving Turkey, the declining of orders for various reasons by the Air Force Command and the State Airlines (later Turkish Airlines - THY), the incorrect and misleading reports of the US experts on the Turkish economy and THK factories, the arrival of aircraft, aircraft engines and spare parts from the United States as a result of Truman Doctrine, the entrance of the economic system into the USA's influence as the result of the Marshall Aids and the negative attitudes of the politicians and administrators of the time, as the result of such developments, as THK Aircraft and Engine Factories started to not take orders, THK attempted to manufacture different types of work, which were outside of its purpose of establishment, in order to overcome the financial difficulties. The Inspection Teams of the Prime Ministry and various experts carried our inspections at the factories and various solutions were submitted to THK. However, these efforts could not give the desired results. At the Extraordinary Convention of THK held on April 5, 1952, the General Assembly of THK was authorized to lease or sell the THK Aircraft and Engine Factories, especially to public institutions and enterprises. Shortly thereafter, the THK Aircraft and Engine Factories were turned over to the Mechanical and Chemical Industry Company (M.K.E.K.) by a protocol on June 18, 1952. In 1954, the Aircraft Engine Factory was turned over to Minneapolis-Moline Turkish Tractor and Agricultural Machinery Inc. and it was converted into a tractor factory. And in the aircraft Factory, even though the developed versions of the THK aircraft and gliders MKEK-1, MKEK-2, MKEK-3, MKEK-4, MKEK-5, MKEK-5A, MKEK-6 and MKEK-7 projects were developed and the MKEK-2 and MKEK-4 aircrafts were manufactured at that time, the aircraft manufacturing activities at the factory came to an end in 1959.