Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2018
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: HACER SELAMOĞLU ÇAĞLAYAN
Danışman: MEHMET YETİŞ
Özet:Toplum ve doğa ilişkisini açıklamaya çalışan toplumsal metabolizma, biyolojik anlamıyla analoji kurularak toplum veya ekonomilerin bir metabolizması olduğunu varsayar. Toplumların, madde girdilerini doğadan alırken çıktılarının doğaya dönmesini sağlayan ve bunu sürdüren enerji ve madde akışını organize etme biçimleri vardır. Bu tez kapsamında toplumsal metabolizma yaklaşımı hesaplama yöntemi Madde Akış Hesabı (MAH) kullanılarak 1960-2015 döneminde Türkiye'nin metal, metal dışı madenler ve bunların toplamına yönelik metabolik profili incelenmiştir. MAH göstergeleri ile Türkiye'nin metal ve metal dışı madenlerinin Yurt İçi Çıkarım (YÇ), Doğrudan Madde Girdisi (DMG), İthalat, İhracat, Fiziksel Ticaret Dengesi (FTD), Yurt İçi Madde Tüketimi (YMT) hesaplanmıştır. Madde akışlarında bu göstergelerin artış ve azalış eğilimlerinin Türkiye ekonomik tarihi dönemleriyle 1962-1976, 1977-1979, 1980-1988, 1989-1997, 1998-2009 uyum içinde olduğu görülmüştür. Ekonomik durgunluklar, krizler döneminde metabolik hız düşerken ekonomik büyümenin yükseldiği dönemlerde yükselişler gözlenmiştir. Tezde fiziksel veriler kullanılarak yapılan analizin, iktisadi ve parasal verilerle yapılan analizle desteklendiği görülmüştür. 1962-1976 arası metabolik hız artarken, 1977-1979 arası düşüş göstermiş, 1980-1988 arası genel artış eğilimi göstermiş ve 1989'dan 2015'e kadar 1994, 2001, 2008-2009 kriz dönemlerinde azalması dışında sürekli artış eğilimi göstermiştir. Metabolik hız, metal madenler, metal dışı madenler ve toplam madenler açısından 1960 yılı için sırasıyla 0,17 ton/kişi, 1,14 ton/kişi ve 1,31 ton/kişi ton ve 2015 yılı için sırasıyla 0,63 ton/kişi, 8,75 ton/kişi ve 9,39 ton/kişi olarak hesaplanmıştır. Çalışmada FTD göstergesi ile dış kaynaklara olan bağımlılık fiziksel olarak ölçülmüştür. Metal madenler açısından 1960-2015 yılları pozitif değerlerle dış kaynaklara olan bağımlılık tespit edilmiştir. Metal dışı madenlerde ise Türkiye 1982, 1984-1989, 1994, 2001-2015 yıllarında net ihracatçı konumundadır, bu yıllar dışında ithalatçı konumundadır. Bu durum metal dışı madenler ve metal madenler toplamında da 1988, 2004 ve 2010-2014 yılları hariç pozitif FTD değerleriyle net ithalatçı durumu ortaya koymuştur. Yakın dönem için AB ülkeleriyle karşılaştırma yapılmış ve Türkiye'nin metabolik hızının 2010'da AB ülkeleri ortalaması altında iken 2014'te metabolik hızının AB ülkeleri ortalamasının üzerine çıktığı tespit edilmiştir. Bir diğer önemli sonuç ise ekonomik olarak gelişmekte olan Türkiye'nin GSYH/kişi ve YMT/kişi arasındaki ilişkiye bakıldığında ekonomik gelişimi kaynak tüketimi ile korelasyon göstermesidir, böylece GSYH/kişi göstergesi artışının madde tüketimi ile eşleştiği tespit edilmiştir. Çalışılan dönemdeki nüfus yoğunluğu artışı ve diğer taraftan metabolik hızın sürekli artış eğilimi kaynaklar üzerindeki baskı ve ekosistemde bozulmaların artacağını ima etmektedir. Gelişmekte olan Türkiye'nin sürdürülebilirliğinin sağlanması için planlama politikalarında Türkiye'nin metabolik profilinin tüm madde grupları için takip edilmesinin, MAH yönteminin Ulusal Hesaplama Sistemi'nin bir parçası haline gelmesinin, kaynak kullanımı ve verimliliğine ilişkin göstergelerin izlenmesinin faydalı olacağı sonucuna varılmıştır.