Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2019
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: MUTLU SAYLIK
Danışman: NAHİDE BOZKURT
Özet:Çalışmamız giriş, iki bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Tezimizin giriş bölümünde; kaynaklar ve araştırmalar, araştırmanın önemi, amacı, sınırları ve metodu hakkında bilgi verildikten sonra ilk dönem Abbâsî halifelerinin dini politikaları özet olarak verilmiştir. Birinci bolümde, Mihne Sürecinin Abbâsî halifesi Me'mûn'un 218/833 yılında Müslümanları Kur'ân'ın yaratılmışlığı (Halku'l-Kur'ân) konusunda sorgulatmasıyla başladığı, Sâmerrâ'nın başkent olmasıyla Mu'tasım ve Vâsık döneminde de devam ettirildiği görülmüştür. Bu dönemde akla önem veren, re'yi ön plana alan, kelâm ve felsefeye müspet bakan İslâm anlayışı ve bu anlayışa yakın mezheplerin desteklendiği, Şia ile uzlaşı siyaseti güdüldüğü ve zimmîlere diğer dönemlere nazaran çeşitli dinî ve sosyal haklar verildiği görülmüştür. Çalışmamızın ikinci bölümünde ise, Mihne sonrası halifelerin İslâm anlayışları, mezheplere ve diğer din mensuplarına yaklaşımları ve karşılaştıkları tehditler ele alınmıştır. Bu bolümde, Mihne sonrası halifelerinden Mütevekkil'in, Kur'ân, hadis ve âsâra dayalı bir İslâm anlayışını savunan Ashâbu'l-Hadîs çevrelerini desteklediği görülmüştür. Diğer din mensupları ilk dönemlerdeki zimmet akdi çerçevesine çekilmeye çalışılmış ve bu bağlamda; devlet hizmeti, mabetler ve kıyafet ile ilgi düzenlemeler yapılmıştır. Mütevekkil, ordu kontrolünü ele geçiren Türk kumandanlar tarafından öldürülünce bu yeni din politikası sekteye uğramış ve sonraki halifeler, bu askeri baskılar altında hüküm sürmek zorunda kalmıştır. Ancak Mütevekkil'in devreye koyduğu din politikası zaman içinde toplumda yayılıp hâkim olmaya başlamıştır. Sonuç bölümünde elde edilen bulgular çerçevesinde, Sâmerrâ döneminde Mihne ve Mihne sonrası süreçte halifelerin devreye soktuğu din politikalarının siyasî, dinî ve etnik boyutları tartışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Sâmerrâ Dönemi, Mihne Süreci, Abbâsî Halifeleri, Din Politikaları. The current study basically includes two body chapters in addition to introductory and conclusion chapters. In the introduction, we assessed related research and resources, importance, scope, and method of the current research and following by that a summary regarding the religious policies of the first Abbasid khalifs are presented. In the first body chapter, Islamic understanding and discourse of Abbasid khalifs in the Mihna and post Mihna stages toward Islamic sects and non-muslims have been examined. Here, our investigation showed that Mihna stage had been started by khalif Me'mûn 218/833 who were questioning Muslims about whether Qur'an is a creature (Khalku'l-Qur'ân) and this period was continued by khalifs Mu'tasım and Vâsık when Samarra became the capital city. During this stage, rationalism related approaches were popular so that movements which assessed philosophy in a positive manner and the secs closely linked with this approach was supported by the state. Also, reconciliation policies of Me'mun regarding Shia sects were continued. Likewise, minorities got better social and religious rights as compared to the past. In the second body chapter, we found that Mutewekkil ascended the throne, ended the Mihna stage and supported Ashâbu'l-Hadîth movements which claimed to rely on Qur'an and Sunnah. In this period, the policies regarding minorities were attempted to withdraw in the frame of 'liability agreement contract' as in the previous periods. In this scope, government services, temples, apparels related regulations were made. However, these policies were interrupted due to the murder of Mutewekkil by Turkish commanders who were dominant in the army and politics. The khalifs ascended the throne after the death of Mutewekkil ruled the state under pressure of the army. However, the policies and regulations were put into practice by Mutewekkil spread and accepted by society in time. In the concluding chapter, we discussed how were religion policies in Samarra period influenced by political, religious and ethnic factors. Keywords; Samarra Period, Mihna Stage, Abbasid Khalifs, Religious Policies