Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2015
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Mohammed SHAREEF
Danışman: ABDULKADİR GÜRER
Özet:Sekkâkî’nin Miftâh el-ʽUlûm eserinin belâgate dair üçüncü kısmını özetlemekamacıyla, Hatîb el-Kazvînî H. VIII. yy.’ın başlarında kaleme aldığı Telhîs el-Miftâheseri, belâgat çevrelerinde Miftâh’tan daha çok ün yapmıştır. Yazıldığı dönemdenitibaren kolay üslûbu ile didaktik niteliğinden dolayı medreselerde ve ilmî ortamlardabelâgat öğretiminde baş kaynak haline gelmiştir. Dolayısıyla belâgat ilminin konularınıve terimlerini tasnif ve tertip etmek açısından zengin ve güvenilir bir eserdir. Telhîs,klasik Türk edebiyatında belâgat çalışmaları alanında da önemini korumuştur. Buyüzden klasik Türk belâgatinin terimleri hakkında çelişki ve karışıklığın giderilmesiniamaçlayan bu tez çalışması Telhîs eseri ışığında yapılmıştır.Tez, üç bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. “I. Bölüm”de “belâgatin ortaya çıkışı vetarihî seyri”, “belâgat ilminin kaynakları”, “belâgat ekolleri” ve “Osmanlı dönemindeAnadolu belâgat çalışmaları” konu başlıklarıyla belâgatin tarihî seyri ve çalışmalarıaçıklanmıştır.Tezin “II. Bölüm”ü, “el-Hatîb el-Kazvînî’nin hayatı, şahsiyeti ve eserleri”,“Kazvînî’nin Telhîsu’l-Miftâh adlı eseri” ve “Telhîsu’l-Miftâh eserindeki tasnif yöntemive Kazvînî’nin belâgat anlayışı” adlı üç ana konuya ayrılmıştır.Tezin “III. Bölüm”ünde Telhîs’teki tertip izlenerek, belâgat ve fesâhat, meʽânîilmi, beyân ilmi, bedîʽ ilmi, hâtime (serikât-ı şiʽriyye ve bir fasıl) bölümleri işlenmiştir.Bu bölümlerin ele alınmasından önce belâgatin ana terimleriyle alt terimleri bir tasnifhalinde açıklanmıştır. Ardından belâgat teriminin ne anlama geldiğini ve belâgatterimlerinin sorunlarına değinilmiştir.Tezin sonucunda, belâgat ilmini iyi bir şekilde değerlendirmek için öncedenbelâgatin gelişim sürecine, tarihi aşamalarına, dil, nahiv, nakd, mantık ve delâlet gibidiğer ilimlerle ilişkisine dikkat edilmesi gerektiğine işaret edilmiştir. Ayrıca belâgatkonularının tasnifinin önemi izah edilmiştir. Ve belagât sanatlarındaki sayı artışı veterimlerde görünen karışıklığın nedenleri de açıklanmıştır.AbstractTelhîs el-Miftâh work of Hatîb el-Kazvînî H. which he had written at thebeginning of VIII. century for summarizing third section of Miftâh el-ʽUlûm work ofSekkâkî related with the eloquence, had gained more fame than Miftâh in eloquenceenvironments. Since the period it was written, it has become a main resource ineloquence education at madrasahs and scientific environments due to its easy wordingand didactic qualification. Accordingly, it is a rich and credible work in terms ofclassifying and organizing the subjects and terms eloquence science. Telhîs hadpreserved its importance in classical Turkish literature at the field of eloquence works.Therefore this thesis study which aims to eliminate the conflict and confusion relatedwith the terms of classic Turkish eloquence, has been made in consideration of Telhîswork.The thesis is consisted of introduction, conclusion and three sections. In the “I.stsection”, course and studies of history of eloquence are explained with the headings of“occurrence, history and course of eloquence”, “resources of eloquence science”,“theories of eloquence” and “Anatolian eloquence studies in Ottoman period”.II.nd section of the thesis has been divided into three main subjects with the title“life, personality and works of el-Hatîb el-Kazvînî”, “work of Kazvînî with the titleTelhîsu’l-Miftâh” and “classification method in Telhîsu’l-Miftâh work and eloquenceapproach of Kazvînî”.By considering the order in Telhis, the III.rd section of the thesis has beenprocessed with the eloquence and fluency, eloquence science, declaration science,aesthetic science, epilogue science (serikât-ı şiʽriyye and one section). Before discussingthese sections, the main terms and sub-terms of eloquence have been explained inclassification form. Then the meaning of eloquence term and problems of eloquenceterms are considered.As the conclusion of the thesis, it is emphasized that for evaluating the eloquencescience efficiently, the background of eloquence, historical stages and its relation withother sciences like language, syntax, value, logic and signification shall be considered.465Besides the importance of the classification of eloquence subjects are explained and thereason of number decrease in eloquence art and the confusion in the terms, areexplained.