Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: BAŞAK ÖZDEMİR
Asıl Danışman (Eş Danışmanlı Tezler İçin): Fatma Yeşim Okay
Eş Danışman: Ali Ergül
Özet: Ilıman iklim meyve türlerinden olan badem (Prunus dulcis) yetiştiriciliğinde ilkbahar geç donları üretimi kısıtlayan ve türün yetiştirilme ekolojisini belirleyen stres koşullarının başında gelmektedir. Bitkilerde soğuğa tolerans konusundaki seleksiyonlar çoğunlukla fenolojik gözlemlere dayandırılmaktadır. Türe ait çeşitlerde genetik varyasyon düşük olmakla birlikte toleransta da farklılıklar görülmekte, bunun temelinde ise bireyler arası genetik mekanizma farklılığı rol oynamaktadır. Bu nedenle seleksiyonda fenolojik gözlemler, toleranstan sorumlu genlerin işlevine (ifadesine) dayalı bulgularla desteklenmektedir. Bu tezde yerli ve yabancı badem tür, çeşit ve selekte edilen tiplerin geç çiçeklenme - soğuğa tolerans açısından değerlendirilmesi konu edinilmiş, toplam 43 materyalde ifade markıra dayalı seleksiyon analizleri gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla bitkisel materyalde, çiçeklenme zamanına yönelik tomurcuktan çiçeğe geçiş dönemindeki dokularda (pembe tomurcuk, yaprak) MAS (Marker Assisted Selection) ve Real time PCR'a dayalı gen ifadesi analizleri (FT ve SOC1 genlerinde) kullanılmış, soğuk toleransına yönelik araştırmalar ise yine gen ifadesi (CBF1 ve CBF2 genlerinde) analizleri ile pembe tomurcuk döneminde soğuk uygulanmış dokular (pembe tomurcuk) kullanılarak yürütülmüştür. Tezde kullanılan toplam 43 genotipten 29 genotipte geç çiçeklenme özelliğiyle ilişkili olduğu bildirilen OPK10 RAPD primerine ait bant profili görülmüştür. Bu genotipler arasında geç çiçeklendiği bilinen 14 adet çeşidin 9 adedinde OPK10 primerine ait bant gözlemlenmiştir. SSR markırlar açısından ise; CPPCT008 markırında % 69.77, EPCU2584 markırında % 58.14, UDP06003 markırında % 32.56 ve BPPCT035 markırında % 4.65 oranlarında geç çiçeklenmeyle ilişkili olduğunu gösteren heterozigot allellik belirlenmiştir. CPPCT008 ve EPCU2584 markırlarının geç çiçeklenme özelliğiyle ilişkili olduğu ve bu primerlerin etkin ayrım gücüne sahip olduğu kanıtlanmıştır. Gen ifadesi açısından değerlendirildiğinde, PpFT geninin ifade artışı genotiplerin % 69.77'sinde görülürken, genotiplerin % 16.28'inde ifade azalışı belirlenmiştir. PabSOC1 geninin ifade artışı genotiplerin % 62.79'unda, ifade azalışı ise genotiplerin % 23.26'sında görülmüştür. Çiçeklenmenin başladığı dönemde alınan örneklerde gen ifade artışının görülmesi literatürde verilen yolaklarla uyumlu bulunmuştur. Soğuk uygulamasıyla ilişkili olarak; PdCBF1 geninin ifade artışı genotiplerin % 37.21'inde görülürken, genotiplerin % 30.23'ünde ifade azalışı belirlenmiştir. PdCBF2 geninin ifade artışı genotiplerin % 30.23'ünde, ifade azalışı ise genotiplerin % 44.19'unda belirlenmiştir.