Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2011
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: CENGİZ ŞAVKILI
Danışman: TEMUÇİN FAİK ERTAN
Özet:Osmanlı Devleti‟nin son zamanlarında Jön Türkler‟in faaliyetleri sonucunda ülkede Meşrutiyet‟in ilan edilmesiyle, parlamenter sistemin kapıları açılmıştır. Bu yapılanma Batı tipi bir parlamenter sistemi ortaya çıkarmamasına rağmen daha sonraki süreçte bu yönde atılacak olan adımları kolaylaştırmıştır. 1920‟den sonra atılan adımlar ise Türkiye‟de sağlam bir parlamenterist geleneğin yerleşmesine zemin hazırlamıştır. Atatürk döneminde (1920-1938) Meclis‟e baktığımızda karşımıza beş dönem çıkmaktadır. I. Dönem TBMM (1920-1923) üye kayıt defterine 437 milletvekili yazılı olmasına rağmen, birçok nedenlerden dolayı geniş bir halk tabanına dayalı TBMM‟ye katılan milletvekili sayısı 378 olmuştur. I. Dönemi eylemli olarak tamamlayan milletvekili sayısı ise 337 kişi olarak tespit edilmiştir. I. Dönem TBMM‟ye asker ve sivil yöneticiler ağırlıklı olmak üzere 191 (yüzde 43.70) bürokrasi kökenli milletvekili seçilmiştir. I. Dönem TBMM, haklı olarak Türk Ulusal Kurtuluş Savaşını başarıyla tamamlayan ve bugünkü Türkiye Cumhuriyeti Devleti‟nin temellerini atan Meclis olarak bilinmektedir. II. Dönem TBMM için 72 seçim çevresinden 286 milletvekili seçilmiştir. Dönem içinde değişik zaman ve nedenlerle boşalan 47 üyelik için seçim yenilenmiş, böylece bu dönemde yasama görevi yapan üye sayısı 333‟e yükselmiştir. II. Dönem TBMM‟de (1923-1927) yer alan 333 milletvekili içerisinde “sivil-asker” bürokratların yüzde 60‟a yakın bir oranda temsil edildikleri görülmektedir. Bu dönemde en fazla güç kaybına uğrayan kesim ise din adamları olmuştur. 1923 seçimlerini önemli kılan faktörlerden birisi kuşkusuz ki; rejimi değiştirecek olan ve çoğunluğunu ARMHC (Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti) adaylarının seçildiği meclisi meydana getirmiş olmasıdır. Birçok alanda faaliyette bulunan II. Dönem TBMM, yaptığı inkılâplar sayesinde modern esaslarla devleti yeniden kurmuş ve devletin kurumsallaşmasını büyük ölçüde sağlamıştır. II. Meclis için yapılan milletvekili seçiminde etkili olan Mustafa Kemal, III. Dönem TBMM (1927-1931) için yapılan 1927 tarihli seçimde adayları kendisi tespit etmiş ve bu adaylar da halk tarafından kabul görmüştür. Böylece meclise inkılâpların ruhunu benimseyen milletvekillerin girmesi temin edilmiştir. III. Meclis‟te görev yapan 333 milletvekilinden 189‟u (yüzde 57.32) memur ve asker kökenlilerden oluşmuştur. III. Meclis‟te bürokratların ağırlıkta olmasının en önemli nedeni, her biri kendi alanlarında ihtisas sahibi olan bu insanların toplumla iç içe yaşamalarından dolayı toplumun ihtiyaçlarını iyi biliyor olmalarıdır. III. Dönem TBMM Döneminde yapılan çalışmaların ruhunda lâik anlayış ve millîleştirme karakterleri ağır basmaktadır. III. Meclis Döneminde yapılan inkılâplar vasıtasıyla Cumhuriyet‟in temelleri pekiştirilerek, rejim koruma altına alınmıştır. III. Meclis siyasi, ekonomik ve toplumsal alanlarda attığı cesaretli adımlarla bilinmektedir. IV. Dönem TBMM‟de (1931-1935) yer alan 348 milletvekilinden 161‟i (yüzde 46.26) asker ve memur kökenlilerden oluşmaktaydı. Bu dönemde tek parti rejimine ters olarak bürokratlar, Meclis‟te diğer dönemlerden daha az bir düzeyde temsil edilmişlerdir. Fakat daha sonraları sivil bürokrasi yavaş yavaş siyasal hayatta daha etkin bir rol oynamaya başlamıştır. IV. Dönem TBMM Döneminde yoğun bir çalışma temposu içine girilerek, millîleştirme faaliyetlerine devam edilmiş, çıkarılan kanunlar vasıtasıyla Devlet teşkilatı alanında düzenlemeler yapılmıştır. Sosyal hayatta ve kadın hakları konusunda ise çağdaş uygarlık prensipleri benimsenmiştir. V. Dönem TBMM (1935-1939) üyelerinin çoğunluğunu Türkiye Cumhuriyeti‟nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk‟ün belirlediği son Meclis olma özelliğine sahiptir. V. Meclise seçilen 444 milletvekilinden 215‟i ( yüzde 48.72) bürokrasi kökenli milletvekillerinden meydana gelmiştir. Bu Meclise ilk defa kadınlar milletvekili olarak seçilmiş, ayrıca Müslüman olmayan kişilerde ilk defa bir Cumhuriyet Meclisinde görev yapmışlardır. Bu dönemde devrimler, asker ve sivil bürokratlar tarafından ve “modernleştirici tek parti” eliyle yürürlüğe konmuş ve atılan adımlarla parti ile devleti bütünleştirecek uygulamalar hayata geçirilmiştir. V. TBMM Dönemi, devlet örgütlenmesinde kurumsallaşmanın devam ettiği ve çağdaş uygarlığa ulaşabilmek için her alanda atılımların yapıldığı bir dönem olmuştur.