Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2015
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: HÜSEYİN UYSAL
Danışman: SEDA GÜLSÜM GÖKMEN
Özet:Günümüzde daha pek çok çalışmayı gerektiren dilbilim ve psikoloji alanına giren sorunlar, dil edinimi ile ilgili çalışmalardan gelecek verilerle aydınlanma bulmakta ve ortaya çıkan bilgi ise bir takım soruları beraberinde getirmektedir. Kavram mı yoksa sözcük mü önce edinilir? Dil gelişimi ile birlikte öğrenilen yeni kavramların zihinde örgütlenmesi, nasıl bir düzeni takip eder? Bu soruları merkezinde bulunduran Öntür Kuramı, ulamın dereceli bir içyapısı olduğunu öne sürerek ulam öğelerinin, bulunduğu ulamı en iyi temsil eden öğeler etrafında odaklandığını savunmaktadır. Dereceli bir üyelik söz konusu olunca, zihinden çağrılma ve kavranma zorluğu üzerinde kavramın öntürlüğü etkili olmaktadır. İşte bu çalışma, deyimlerin bileşen adlarının öntürlüğü ve deyimin anlamlandırılması arasında bir koşutluğun olup olmadığını sorgulamaktadır. Araştırma grubu, anasınıfı, 3. sınıf, 5. sınıf ve 8. sınıflardan çocukları kapsamakta olup ilk uygulamada BEDEN BÖLÜMÜ üst ulamına ait kavramların bu yaşlara göre öntürlük değerleri sormaca yöntemiyle belirlenmiştir. Ortaya çıkan verilerden yola çıkarak seçilen kavram adlarını bileşeni olarak bulunduran ad + eylem yapısındaki deyimler, ad bileşeninin öntürlüğüne göre derecelendirilmiş ve her biri bir öykünün sonuç tümcesi olarak verilmiştir. Deyimlerin ya değişmeceli ya da gerçek anlamlarını yansıtan ya da konu dışı olan resimler hazırlanarak, bir kavrama testi oluşturulmuştur. Çocuk katılımcılar, öyküleri dinleyip sonundaki deyimi duydukları anda, öyküden anladıklarına dayalı olarak resimlerden birisini seçmişlerdir. Verilen yanıtların doğruluğu ve tepki süresi dikkate alınarak, deyimlerin anlamlandırılmasında bir öntürlük etkisi olup olmadığına yönelik çözümleme yapılmıştır. Anasınıfı grubu, ağırlıklı olarak gerçek anlamı seçmiş olup, diğer gruplarda ise ilerleyen yaşla birlikte değişmeceli anlama bir yönelim gözlenmiştir. Deyimlerin anlamlandırılmasında öntürlük etkisinden bahsetmeyi mümkün kılan bu bulgular, deyimlerin kalıplaşmış ve tek parça sözcükler olduğunu dolayısıyla bileşen sözcüklerin deyimin değişmeceli anlamı üzerinde bir etkisi olmadığını öne süren varsayımlara karşıt veri niteliğindedir. Diğer bir deyişle, deyimlerin anlamlandırılmasında, değişmeceli anlama erişildiği durumda bile gerçek anlama bir şekilde erişim sağlandığına dair, alanda yaygın çalışılmış tanınırlık ve saydamlık kriterlerinden farklı olarak, öntürlük kriteriyle kanıt sunulmuştur.AbstractToday some problems of linguistics and psychology which need much more research are enlightened with the data from language acquisition studies, and the generated information brings a number of questions along with it. What kind of a system does the organization of newly-learnt concepts follow in parallel with language development? Prototype Theory, having this question in center, assumes that a category has a graded structure, and that members are ranged around the member representing its category in the best way. As a result of graded membership, the prototypicality of a concept has an effect on recall and comprehension. The present study questions whether there is a parallel between prototypicality of nouns and idiom comprehension. The research population comprises preschoolers, 3rd graders, 5th graders and 8th graders. The first step of the data collection process was carried out via a questionnaire to assess the prototypicality values of the concepts in superordinate category BODY PART. A number of noun + verb idioms which contained the component nouns referring to the concepts which were selected based on the data were ranked based on the component nouns, and each of these idioms functioned as the resolution in the short stories they were embedded in. The pictures to reflect either figurative or literal meanings, or unrelated meaning were prepared, and a comprehension test was created. As soon as they heard the last sentence of the story, participants were supposed select one of the pictures based on what they understood from the whole story. The accuracy and reaction time were calculated and the data was analyzed to find out whether there was a prototypicality effect in idiom comprehension. It was observed that preschoolers made a selection based on literal meaning, whereas the older groups had an increasing tendency to prefer figurative meaning. The findings supporting a prototypicality effect in idiom comprehension are negative evidence for the hypotheses assuming that idioms are frozen, long words, so component words have no effect on the idiomatic meaning. In other words, as different from commonly-investigated familiarity and transparency, we used prototypicality to present evidence that there was somehow access to literal meaning, even when figurative meaning was interpreted.