Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2023
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: GÜNAY MAMMADOVA
Danışman: Erdoğan Uygur
Özet:
20. yüzyıl Azerbaycan edebiyatında Osmanlı ve Millî Mücadele Dönemiʼni ele alan bu çalışmada literatür taraması yöntemi ile dönem tasviri, Osmanlı Devleti ile Azerbaycan arasındaki kültürel ve tarihî ilişkiler, Kurtuluş Savaşı ve Türkçülük akımının Azerbaycan edebiyatında bıraktığı etki ve bu etki esasında ortaya çıkan edebî eserler mercek altına alınmıştır. Çalışma; Ön söz, Giriş, İçindekiler, I. Bölüm, II. Bölüm, III. Bölüm, Sonuç, Kaynaklar, ve Özet kısmından oluşmaktadır. I. bölümde ilk olarak kısa bir dönemde tüm dünyada yayılmış Aydınlanma hareketi, bu hareketin Azerbaycan edebiyatındaki oluşum süreci ve şekillenmesi, aydınlanmanın bir kolu olarak ortaya çıkan maarifçilik akımı ve bu akımın öncüleri ele alınmıştır. Bilindiği üzere bu dönemde Azerbaycan toprakları Çar İmparatorluğuʼnun işgali altında idi. Bu yüzden Çarlık Rusyası'nda meydana gelen her türlü değişim Azerbaycan Türklerine de tesir etmiştir. I. bölümün sonraki kısmında siyasi arenada anlaşmaya varamayan Rus ve Japon hükümetlerinin savaşa tutuşması ve Rusların mağlup olması ile Çar otoritesinin sarsılması, ortaya çıkan kargaşa, patlak veren isyanlar ve tüm bunların sonucunda 1905 yılında meşrutiyetin ilanı söz konusu edilmiştir. Meşrutiyetin ilanından sonra Rusyaʼda nispeten iyileşen siyasi ortamda Rusya Türklerinin 5 kongre düzenleyerek Türk-Müslüman birliğini kurma çabaları da çalışmanın I. bölümüne dâhil edilmiştir. II. bölümde milliyetçilik akımı üzerinde pekişmiş Türkçülük akımına Osmanlı ve Çarlık Rusyası penceresinden bakılmıştır. Bu bölümde Çarlık Rusyasıʼnda yaşayan Azerbaycan Türkleri ile Osmanlı Devleti'nin kurduğu siyaset, kültür ve eğitim ilişkilerine yer verilmiştir. III. bölümde I. Dünya Savaşıʼndan mağlup ayrılan Osmanlı Devletiʼnin başlattığı kurtuluş mücadelesi ile aynı yıllarda Azerbaycan Türklerinin yaşadığı coğrafyaya hâkim olan Çarlık Rusyası'nın maruz kaldığı 1917 Bolşevik İhtilali inceleme konusu olmuştur. Osmanlı Millî Mücadelesiʼnin başlaması ve bunun Azerbaycan Türklerine etkisi, Azerbaycan edebiyatı ve matbuatında yer bulması, bu bölümün diğer başlıklarını oluşturmaktadır. Bu bölümde 20. yüzyılın başlarında yaşamış ve bu döneme tanıklık etmiş Azerbaycanlı Türkçü aydınların ve entelektüellerin edebî faaliyetleri ve Osmanlı'daki millî mücadeleye verdikleri destek ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Sonuç kısmında bu çalışmadan elde edilen bulgular ve çıkarılan neticeler yazılmış; kaynakça kısmında yararlanılan bütün eserler alfabe sırasına göre verilmiştir.
Anahtar kelimeler: 20. yüzyıl, Azerbaycan edebiyatı, Osmanlı, Millî Mücadele Dönemi, Türkçülük.