Zemahşerî Tefsiri'nin rivayet boyutu

Tezin Türü: Doktora

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2021

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: ZEKERİYA EFE

Danışman: MESUT OKUMUŞ

Özet:

Çalışmamız, Merhum ez-Zemahşerî'nin ömrünün son on yılında yazdığı en önemli eseri olan "el-Keşşâf"ın rivayetlerini her yönüyle incelemektedir. ez-Zemahşerî, tefsirini yazarken kendisinden önceki kaynaklardan yararlanmayı da ihmal etmemiştir. Temel kaynak olarak başvurduğu çeşitli kaynaklar vardır. Bu kaynakların başında Mukatil (150/767), et-Taberî, ez-Zeccâc, et-Tahâvî, es-Semerkandî ve es-Sa'lebi gibi müfessirlerin eserleri gelmektedir. Bu kaynaklar içerisinde Mukatil (ö. 150/767), ez-Zeccâc ve et-Tahavi'den söz etmekte, diğer kaynaklardan yararlandığından bahsettiği görülmemektedir. ez-Zeccâc'dan sıkça bahsetmekte olması bazı yanılmalara neden olmuştur. Zira her ne kadar adından söz etmese de en çok yararlandığı, asıl kaynağı diyebileceğimiz es-Sa'lebî'nin tefsiridir. Çünkü tefsir rivayetlerinin kahir çoğunluğunu -dil, gramer, hadis, lügat ve peygamber ve sahabe rivayetlerinin hangisi olursa olsun- es-Sa'lebî'nin tefsirinden aldığı görülecektir. Bu nedenle "ez-Zemahşerî'nin asıl kaynağı es-Sa'lebî'nin tefsiridir" diyebiliriz. el-Keşşâf'ta bulunan yorumların özellikle rivayetlerin her biri titiz bir çalışma ile tespit edilerek ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu tespitler sonucunda müfessirin tefsirde keyfi yorumlara başvurmadığı, bilhassa bir sanatkâr edasıyla ayetlerin mefhumunu açıklamaya çalıştığı görülmektedir. Bu meşhur tefsirin rivayet boyutunu incelemek, araştırmak ve rivayetlerin işleniş biçimini ele almak bu nedenle tezimizin konusu olmuştur. Bu çalışma bir giriş üç bölümden ibarettir. Girişte araştırmanın konusu, yöntemi, amacı ve kaynakları yanında ez-Zemahşerî hakkında bilgiler yer almaktadır. Birinci bölümde ise tefsirin rivayet boyutu çerçevesinde kaynakları ve türleri, ikinci bölümde de rivayetlerin sıhhat değeri, nakledilme biçimi, üçüncü bölümde de rivayetleri kullanma amacı ve rivayetlere yaklaşımı dile getirilmiş, özet ve sonuçla sona ermiştir.