• Ana Sayfa

Özel gereksinimli çocuğu olan annelerin çocuklarıyla etkileşimlerinin ve ilişkilerinin incelenmesi

Tezin Türü: Yüksek Lisans

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2017

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: HANDE KARS

Danışman: HATİCE BAKKALOĞLU

Özet:

Bu çalışmada özel gereksinimli çocuğu olan annelerin çocuklarıyla etkileşimlerinin ve ilişkilerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Annelerin etkileşimsel davranışları ile çocuklarıyla olan ilişki düzeylerinin birlikte değişip değişmediğini, birlikte değişim söz konusu ise bunun ne yönde olduğunu saptamak amacıyla korelasyon türü ilişkisel tarama modeli, annelerin etkileşimsel davranışları ile çocuklarıyla olan ilişki düzeylerinin çocukların ve annelerin demografik özelliklerine göre farklılaşıp farklılaşmadığını incelemek amacıyla da karşılaştırma türü ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmaya 15 anne ile 8'i gelişim geriliği tanısı olan ve 7'si otizm tanısı olan çocukları olmak üzere toplam 15 anne-çocuk çifti katılmıştır. Veri toplama araçları olarak "Anne-Çocuk Bilgi Formu", "PICCOLO Anne-Çocuk Gözlem Formu" ve "Çocuk Anababa İlişki Ölçeği" kullanılmıştır. Anne-çocuk etkileşimi PICCOLO ile "duygusal yakınlık, duyarlılık, cesaretlendirme ve öğretme" olmak üzere dört alt boyutta toplam 29 madde ile değerlendirilmiş, anne-çocuk ilişkisi ise ÇAİÖ ile "olumlu ilişki ve çatışma" olmak üzere iki alt boyutta toplam 24 madde ile değerlendirilmiştir. Özel gereksinimli çocuğu olan annelerin PICCOLO alt ölçek puanları ve toplam puanı ile ÇAİÖ alt ölçek puanları ve toplam puanı arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığına Spearman Korelasyon katsayısı ile bakılmıştır. PICCOLO alt ölçek puanları ve toplam puanı ile ÇAİÖ alt ölçek puanları ve toplam puanı arasındaki ilişki incelendiğinde, araştırmacı tarafından PICCOLO ile değerlendirilen anne-çocuk etkileşiminin sınırlı olduğu, anneler tarafından ÇAİÖ ile değerlendirilen anne-çocuk ilişkisinin ise görece daha olumlu olduğu görülmüştür. Etkileşim davranışlarını sınırlı düzeyde sergileyen özel gereksinimli çocuk annelerinin, nitelikli anne-çocuk ilişkisinin gerekliliklerini yerine getirmek için destek gereksinimi olduğu belirlenmiştir. Diğer yandan anne özelliklerine göre PICCOLO ve ÇAİÖ'den alınan puanlar arasında anlamlı bir fark olup olmadığı, anne yaşı ve çalışma durumu için Mann- Whitney U testi ile anne eğitim düzeyi için ise Kruskal Wallis testi kullanılarak incelenmiş ve bu değişkenler açısından anlamlı fark olmadığı bulunmuştur. Çocuğun özelliklerine göre PICCOLO ve ÇAİÖ'den alınan puanlar arasında anlamlı bir fark olup olmadığı, çocuk cinsiyeti ve tanısı için Mann-Whitney U testi, çocuk yaşı için ise Kruskal Wallis testi kullanılarak incelenmiş ve bu değişkenler açısından anlamlı fark olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmanın bulguları incelendiğinde, çocuklarıyla görece olumlu bir ilişki içinde olduklarını düşünen özel gereksinimli çocuk annelerinin etkileşim davranışlarını orta düzeyde sergiledikleri görülmüştür. Ayrıca annelerin çocuklarıyla etkileşimleri ve ilişkilerinin annenin yaşına, eğitim düzeyine ve çalışma durumuna göre ve yine çocuğun yaşına, cinsiyetine ve tanısına göre anlamlı düzeyde farklılaşmadığı belirlenmiştir. Bulgular alanyazın çerçevesinde tartışılarak, ileri araştırmalar ve uygulamalara yönelik önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Sözcükler: Özel Gereksinimli Çocuk, Ebeveyn-Çocuk Etkileşimi, Ebeveyn-Çocuk İlişkisi This study aims to explore mothers' interaction and relationship with their children having special needs. A correlational type of relational screening model was used to see the relationship between mothers' interactional behaviors and the level of relationship with their children, and direction of the correlation. A comparative type of relational screening model was conducted to determine whether mothers' interactional behaviors and the level of relationship with their children differ according to demographic information of mothers and children. Participants of the study are 15 mother-child dyads composed of eight children with developmental delay, seven children with autism and their mothers. "Mother- Child Demographic Information Form", "Parenting Interactions with Children: Checklist of Observations Linked to Outcomes - PICCOLO", and "Child-Parent Relationship Scale - CPRS" were used as data collection tools. Mother-child interaction was assessed through the PICCOLO including 29 items and four domains which are "affection, responsiveness, encouragement, and teaching". Mother-child relationship was evaluated via CPRS including 24 items and two domains "positive relationship, and conflict". Spearman Correlation Coefficient was used to examine whether there is a significant relationship between participating mothers' PICCOLO and CPRS total and sub-domain scores. Analysis revealed that mother-child interaction is limited, and mother-child relationship is relatively more positive. It was found that due to their limitations regarding interactional behaviors, mothers of children with special needs are in the need of support to undertake the requirements of high quality mother-child relationship. Mann-Whitney U test was conducted to determine whether mothers' interactional behaviors and the level of relationship with their children significantly differ according to mothers' age, mothers' work status, child's gender and child's diagnosis. Kruskal Wallis was employed to find out whether mothers' interactional behaviors and the level of relationship with their children significantly differ according to mothers' educational level and child's age. Any significant difference was not found after the analysis. Findings show that mothers, perceiving they have a relatively positive relationship with their children, show interactional behaviors at a medium level. Furthermore, mothers' interactional behaviors and the level of relationship with their children do not significantly differ according to mothers' age, mother's work status, mother's education level; child's gender, child diagnosis, and child's age. Findings were discussed based on the literature. Suggestions were made for further research and implications. Key Words: Child with Special Needs, Parent-Child Interaction, Parent-Child Relationship