XIX. yüzyılda Hazar ötesi Türkmenlerinin siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel yapısı


Tezin Türü: Doktora

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2020

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: RESUL ŞAHSİ

Danışman: ABDULLAH GÜNDOĞDU

Özet:

Hazar Ötesi Türkmenleri veya başka bir ifade ile Türkistan Türkmenleri Cengiz istilası sırasında batıya göç etmeyerek Hazar Denizi'nin doğusunda kalan Türkmenlerdir. Bu Türkmenler XVI. yüzyıl sonrasında ortaya çıkan çeşitli sebepler dolayısıyla yeniden tarihî kaynaklarda görünmeye başlamıştır. Yeniden ortaya çıktıkları yüzyıldan itibaren çevrelerindeki devletler olan Hive, Buhara ve Safevi, Avşar ve Kaçar yönetimindeki İran'la genellikle sorunlu ilişkiler geliştirmişlerdir. Özbeklerin Harezm'i ele geçirmesi ve sonraki süreçte Özbek Nogay, Kalmuk ve Kazak saldırıları nedeniyle Güney Türkmenistan, Harezm, Hazar Denizi'nin güneydoğu kıyıları, Kuzeybatı Afganistan ve Buhara Emirliği kontrolündeki Ceyhun kıyılarına göç eden Türkmenler, bu bölgelerde çeşitli siyasi faaliyetlere dâhil olmuştur. XIX. yüzyılın ikinci yarısında Hive ve Kaçar birliklerini yenen Türkmenler, yüzyılın son çeyreğinde Rus işgaline karşı yürüttükleri inatçı mücadelede başarılı olamayarak Rus hâkimiyetini tanımak zorunda kalmıştır. Türkmenler XVI. yüzyıldan sonraki süreçte yaşadıkları bölgelerin siyasi durumunu etkilemenin yanı sıra bu bölgelerde yaşayan insanlarla da kültürel ve etnik etkileşimde bulunmuştur. Çevre yerleşik devletlerin saldırılarına inatla direnen Türkmenlerin kontrol ettikleri büyük coğrafyada kendi devletlerini kurma eğilimi göstermemiş olmaları dikkat çekicidir.