Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2010
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Yunus CENGİZ
Danışman: ŞABAN ALİ DÜZGÜN
Özet:Bu çalışma Kâdî Abdülcebbâr’ın insan ve eylemleri ile ilgili düşüncelerinieylem teorisi/felsefesi açısından değerlendirmeyi konu edinmekte, “İrade ve eyleminsandan nasıl sadır olmaktadır?” sorusunun cevabını aramaktadır.Bu çalışma giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında eylemteorisinin tanımı, tarihçesi, konu edindiği problemler ve diğer felsefî branşlar ileilişkisi belirtilmiştir. Böylece bu çalışma boyunca cevabı aranacak olan sorular tespitedilmiştir.Birinci bölümde, edim ve eylem gibi kavramlar çözümlenerek, bukavramların metafizik temelleri üzerinde durulmuştur.İkinci bölümde, irâde ve eylemi etkileyen unsurlar olarak güç, bilgi ve doğalistekler üzerinde durulmuştur. Kâdî Abdülcebbâr’a göre güç sahibi olmak, farklıeylem seçeneklerinin oluşmasını, bilgi sahibi olmak eylemin muhtemel sonuçlarınındeğerlendirilmesini, doğal istekler ise haz, sevinç ve gereksinimin oluşmasınısağlamaktadır.Üçüncü bölümde doğal istek, bilgi ve güç unsurlarının irâde ve eylemüzerindeki etkisi araştırıldı. Kâdî Abdülcebbâr doğal istekleri tek başına irâdeüzerinde belirleyici kabul etmemekte, eylemin sonuçları hakkında bilginin oluşmasıile irâdenin kaçınılmaz olarak ortaya çıkacağını kabul etmektedir. Bu tavrıylaindirgemeci, determinist ve bağdaşırcı tavırları reddetmiş olmakta liberteryanlar ileaynı ilkeleri paylaşmış olmaktadır. Hiçbir unsurun tek başına eylem için yeterliolmadığını; eylemin, eyleyenin tümeli ile ortaya çıktığını kabul etmesi ile olaynedenciliğireddetmiş olmakta, tümcü ve eyleyen-nedenciliği savunmuş olmaktadır.Dördüncü bölümde, iyi ve kötü konusu araştırıldı. Kâdî Abdülcebbâr’a göreiyi veya kötü yargısından bağımsız olarak, gerçekleştiği durumdan dolayı, eylem iyiveya kötü olmaktadır. Böylece değerlerde nesnelciliği savunmuş olmaktadır. İyi vekötünün bilinmesi konusunda ise akla uygunluğu ölçüt saymaktadır.AbstractThis study documents an exploration of Qadi Abd al-Jabbar’s thoughts onhuman and human actions in terms of action theory/philosophy and strives to find theanswer of the question “How do action and will emanate from man?”This study is composed of an introduction and four chapters. The introductionprovides a definition of action theory along with its history, subject problems and itsrelation to other philosophical disciplines. Therefore, the questions that are going tobe explored in this research are determined.In the First Chapter, the concepts of act (edim) and action (eylem) areanalyzed and their metaphysical grounds are examined.The Second Chapter explores power, knowledge and natural desire as suchphenomena which effects will and action. According to Qadi Abd al-Jabbar, havingpower allows diverse action options, having knowledge provides evaluation ofpossible consequences of action, and natural desires obtain pleasure, happiness andneed to come into being.In the Third Chapter, the impacts of phenomena of natural desire, knowledgeand power on will and action are investigated. Qadi Abd al-Jabbar does not acceptthe natural desires as the fundamental determiners on will and accepts that will isgoing to happen indispensably when knowledge occurs about the consequences ofaction. He rejects reductionist, determinist and compatibilist approaches by thismanner and shares the same principles with libertarians. He claims that aphenomenon by itself is not sufficient for an action. He rejects event-causalism byaccepting that action appears with the existence of agent and thereby defends holismand agent-causalism.In the Fourth Chapter, the subject of good and evil is examined. For Qadi‘Abd al-Jabbar, free from the idea of good and evil, conditions that action emergesfrom make this action good or evil. Therefore, he defends objectivism in values. Forhim, rational reasonability is the criterion in the subject of knowing of good and evil.