Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2011
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: ŞEVKİ IŞIKLI
Danışman: EYÜP ALİ KILIÇASLAN
Özet:Bu tezde, çağdaş bir fizik kuramı olan kuantum mekaniğinin temel ilkeleri, bu ilkelerin felsefe tarihiyle ilişkilendirilmesi ve ilkelerden türetilebilecek bir ontoloji ve epistemoloji denemesi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bunu yapmak için: Tezin “Kuantum Mekaniği İlkelerinin Deneysel Temelleri” başlıklı ilk bölümünde, klasik mekanikten kopma ve kuantum mekaniğinin bir kuram olarak ortaya konma süreci, bilimsel deneyler düzeyinde ele alınmış; bu süreçte “kuantum mekaniği ilkeleri” olarak ifade edilen bir dizi ilkenin nasıl türetildiği serimlenmiştir. “Kuantum Mekaniksel İlkelerin Felsefi Çözümlenişi” başlıklı ikinci bölümünde, bu ilkelerin felsefi içerimleri, felsefe tarihiyle dolayım içinde ortaya konulmaya çalışılmış; kuantum mekaniğinin hangi felsefelerden ilham almış olabileceği ve hangi felsefelerle dolayım içinde olduğu gösterilmeye çalışılmıştır. “Kuantum Ontolojisi ve Epistemolojisi Denemesi” başlıklı üçüncü bölümde ise ilk iki bölümde elde edilen verilere dayanarak yeni bir kuantum ontolojisi ve epitemolojisinin imkânı araştırılmış ve koşulları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu bölümde bilim ve felsefe, kuantum mekaniğinin modern bilim içinde ele alınamazlığı nedeniyle “modern” ve “yeni” olmak üzere iki ayrı kategoriye yerleştirilmiştir: 1) Gözlemden bağımsız nesnel gerçeklik varsayımına ve özne ile nesnenin mutlak ayrımına dayanan bilim ve felsefeler “modern” olarak, 2) Mutlak özne-nesne ayrımının ve nesnel gerçeklik varsayımının kaybolduğu, özne ile nesnenin bir dolayım veya bağlamsallık ile varolduğu görüşüne dayanan bilim ve felsefeler ise “yeni” olarak kategorize edilmiştir. Bu tezde bilimsel literatüre yapılan katkılardan bazıları şöyle sıralanabilir: 1) Kuantum mekaniğinin ilkelerinin neler olduğu ve bu ilkelerin birbirleriyle ilişkileri deneysel, kuramsal ve felsefi düzeyde serimlenmiştir. Şöyle ki: Kuantum mekaniğini kuran bilimsel deneyler ve bu deneylerden bilimsel ve felsefi bir refleksiyonla çıkarsanan ilkeler ve kavramlar, önce hem bilimsel hem de felsefi bir dille betimlenmekte, ardından felsefi olarak çözümlenmektedir. Böylece eski bilim (klasik mekanik) ve eski (modern) felsefe arasında kurulan ilişkiye benzer bir ilişkinin yeni bilim (kuantum mekaniği) ve yeni (postmodern) felsefe arasında kurulmasına zemin hazırlanmaktadır. 2) Şimdiye kadar sıkça dile getirilen “kuantum fiziği ile felsefe arasında kayda değer bir ilişki olduğu” iddiasının olanakları ve sınırları ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Sanıldığı gibi kuantum mekaniği, her türlü idealist felsefe ile ilişkilendirilebilecek bir bilim kuramı sunmaz. Felefe tarihinde sınırlı sayıda filozofun görüşüyle bazı açılardan ve dolaylı olarak ilişkilendirilebileceği önerilmektedir. 3) Kuantum mekaniğine dayalı bir ontoloji ve epistemolojinin modern epistemoloji ve ontolojiye hatta klasik mantığa dayandırılamayacağı; kesinsizlik, belirsizlik, bütüncüllük ve yerel-olmamayı tasvir edebilecek yeni bir kuantum mantığından, postmodern ontoloji ve epistemoloji görüşlerinden hareketle kurulabileceği tezi temellendirilmeye çalışılmıştır. Ayrıca modern bilime yönelik yapısökümcü ve postmodernist eleştiriler serimlenmiştir. 4) Modern felsefenin ortaya çıkışı ile modern bilimin kuruluşu aynı tarihsel döneme denk gelir. Ayrıca klasik mekaniğin ilk kez kuramsal sorunlar ve paradigma sorunlarıyla karşılaştığı tarihsel dönem ile modern felsefenin topyekün eleştirildiği tarihsel dönemlerin de bu şekildeki bir örtüşmesi ancak kuantum mekaniksel yerel-olmayan etkileşmeler ve dolanıklılık ilkeleriyle açıklanabilir. Bu ise dolanıklılık ilkesinin içerimlerinin tam olarak açıklanabilmesiyle çözümlenebilecek felsefi bir sorundur. 5) Modern bilimin felsefi içerimleri ile modern felsefenin bilimsel dayanakları aynı varsayımdan hareketle ortaya konulabilir: Her ikisi de aynı tarihsel dönemde ortaya konulmuş epistemolojik ve ontolojik yaklaşımı, “bilinen dışsal gerçeklik” ile “bilen ben” ayrımını içerir. Bu olgu bize, modern bilim ile modern felsefe arasında, modern epistemoloji ile modern ontoloji arasında yerel ve karşılıklı bir ilişki konumlandırmaya izin verir. Yeni bilim olarak kuantum mekaniğinin epistemolojik ve ontolojik içerimlerinin serimlenmesinde hiçbir felsefe, kuantum mekaniği belli felsefelerle yerel bir etkileşime girmediğinden, doğrudan işe koşulamaz. Bununla birlikte kuantum mekaniksel ilkeler, bir takım postmodern ve yapı-sökümcü görüşleri çağrıştırmakta, zaman zaman da bu görüşlerle bir paralellik kurmaya izin vermektedir. 6) Kuantum epistemolojisi ve ontolojisi inşa etme sürecinde, kuantum mekaniksel ilkeler ile Derrida’nın yapı-sökümde kullandığı bazı terimlerin birçok açıdan karşılaştırılabilir oldukları gösterilmeye çalışılmıştır. Bunun gibi kuantum mekaniğine dayalı yeni bir ontoloji ortaya koyma sürecinde, aslında postmodernizmin bazı genel karakteristiklerini de kendisinde barındıran ve birçok post-modernist filozofa esin kaynağı olan Heidegger’in modern-olmayan varlık görüşü, hem kuantum mekaniksel ilkeler dolayımda yeniden serimlenmekte hem de Heidegger’in varlık görüşü açısından kuantal evrenin doğası yeniden tasvir edilmeye çalışılmaktadır. Böylece yeni olan ile kuantal olan arasında bir dolayım olduğu iddiası temellendirilmektedir.Abstract Philosophical implications of the principles of quantum mechanics In this thesis, basic principles of quantum mechanics, which is a contemporary physics theory, association of these principles with history of philosophy, and an ontology and epistemology trial to be derived from these principles are tried to be put forward. So as to do it: In the first part of thesis entitled “The Experimental Foundations of Quantum Mechanics”, the process of severance from classical mechanics and theorization of quantum mechanics is handled at scientific experiments level; in this process, it is exposed how a range of principles voiced as “the principles of quantum mechanics” are derived. In the second part entitled “Philosophical Analysis of Quantum Mechanical Principles”, the philosophical implications of these principles are tried to be put forward in association with history of philosophy; it is tried to be exposed which philosophical structures gave inspiration to quantum mechanics and which philosophies quantum mechanics is in association with. As for the third part entitled “A Quantum Ontology and Epistemology Essay”, the possibility of a new kind of quantum ontology and epistemology is researched based on the scientific and philosophical data got in the first two parts, and its conditions are tried to be set forth. In this part, science and philosophy are categorized in two separate parts as “modern” and “new” due to the fact that quantum mechanics can not be considered in modern science: 1) sciences and philosophies based on objective reality hypothesis without observation and absolute subject-object difference are categorized as “modern”, 2) those are categorized as “new” which are based on the view that absolute subject-object difference and objective reality hypothesis are no more absolute and that subject and object are there because of mediation or contextuality. In this thesis, some of the contributions to the scientific literature can be specified as follows: 1) The principles of quantum mechanics and connections of these principles with each other are exposed at experimental, theoretical and philosophical level. Namely: Scientific experiments establishing quantum mechanics and principles and concepts which are deduced from these experiments through scientific and philosophical reflexion, are first described philosophically, then analysed philosophically. Thus and so, stage is being set to work up a connection between new science (quantum mechanics) and new philosophy (post-modern) similar to that set between old science (classical mechanics) and old (modern) philosophy. 2) The possibilities and limits of the claim “there is a considerable relationship between quantum physics and philosophy” which has been frequently asserted up to now are tried to be put forward. Quantum mechanics, does not present a science theory that can be linked to any kind of idealistic philosophy, as thought. It is suggested that it can be linked to very few philosophers’ views (such as Aristotle, Descartes, Kant, and Leibniz) in some respects and indirectly. 3) The thesis that ontology and epistemology derived from quantum mechanics can not be based on modern epistemology and ontology and even classical logic; but can be established through a new quantum logic describing uncertainty, indeterminacy, holicism and non-locality, postmodern ontology and epistemology and is tried to be grounded. Additionally, deconstrucivist and postmodernist objections to modern science are exposed. 4) The emergence of modern philosophy and establishment of modern science coincide. Similarly, such a coincidence of the historical period (during which classical mechanics encountered theoretical and paradigm problems) with the historical periods (during which modern philosophy is totally criticized) can only be explained via the prenciples of non-local interactions and entanglement in quantum mechanics. And this is a philosophical problem which can be resolved through a complete clarification of entanglement principles. 5) The philosophical implications of modern science and scientific bases of modern philosophy can be put forward based on the same hypothesis: These both include epistemological and ontological approach which was put forward in the same historical period, “known external reality” and “knowing I” difference. This case allows us to locate a local and mutual relationship between modern science and modern philosophy, modern epistemology and modern ontology. During the exposition process of epistemological and ontological implications of quantum mechanics as a “new” science, no philosophy can be set to work directly beacuse of the fact that it does not interact with philosophies whose quantum mechanics is clear. However, quantum mechanical principles connotate a set of post-modern and deconstructivist views, and allows us to draw a parallelism with these views. 6) It is tried to be indicated that during the construction of a quantum epistemology and an ontology, the principles of quantum mechanics and some terms used by Derrida in deconstruction can be comparable to each other in terms of many aspects. Similarly, during the process of building an ontology based on quantum mechanics, Heidegger’s non-modern ontology, which in fact contains within itself some general characteristics of postmodernism and provides inspiration for many post-modernist philosophers, is re-exposed through quantum mechanical principles and nature of quantal universe is tried to be depicted in the point of view of Heidegger’s ontology. Thus and so, it is founded that there is a mediation between new one and quantal one.