Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 1998
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: İBRAHİM ERDAL
Danışman: SÜLEYMAN TABAN
Özet:Çinko eksikliği dünyada ve Türkiye'de çok yaygın bir şekilde rastlanan bir mikrobesin elementi sorunudur. Topraklarda toplam Zn miktarı bitki ihtiyacının oldukça üzerinde olmasına rağmen, bitki tarafından alınabilir miktar oldukça yetersizdir. Türkiye'de özellikle Orta Anadolu Bölgesi topraklarında Zn eksikliği, bitkilerde ve özellikle tahıllarda bitkisel üretimi oldukça sınırlandırdığı belirlenmiştir. Bu durum ayrıca tahıl kökenli gıda tüketiminin oldukça yaygın olduğu bölge insanlarında özellikle de çocuklarda Zn beslenme sorunlarını da beraberinde getirmektedir. Tahıl kökenli gıdalar yalnızca Zn'ca fakir değil, aynı zamanda insan hücrelerinde Zn'nun biyolojik yarayışlılığını olumsuz yönde etkileyen ve tohumda bolca bulunan fitin asidi gibi bileşiklerce de zengindir. Bu noktalardan harekle bu çalışma, farklı dozlarda ve şekillerde yapılan Zn uygulamasının değişik tahıl tür ve çeşitlerde; tanede Zn, P üzerine etkisini, fosfor, fitin asidi (FA) ve protein konsantrasyonları, fıtaze enzim aktivitesi ve FA/Zn oranları üzerine etkisini belirlemek amaçlanmıştır.Elde oluna sonuçlara göre, çinko uygulamaları tanede Zn konsantrasyonunu artırırken, P konsantrasyonunu ve buna bağlı olarak FA konsantrasyonunu azaltmış sonuçta FA/Zn molar oranını geriletmiştir. Artan Zn dozlarıyla FA/Zn oranı Zn'nun biyolojik yarayışlılığı için yeterli değerlere kadar ulaşmıştır. Farklı Zn uygulama yöntemlerinden toprak+yaprak uygulamasının tane Zn miktarını ve dolayısla Zn'nun biyolojik yarayışlılığını artırmada en etkin uygulama yöntemi olduğu buna karşılık, tohuma Zn uygulamasının etkisiz olduğu görülmüştür. Çinko uygulamaları ile tane protein konsantrasyonları ve fîtaze enzim aktivitesi kimi durumlarda artarken kimi durumlarda azalmış böylece net bir ilişki gözlenememiştir. Çalışılan farklı tahıl türleri ve buğday çeşitleri arasında tanede Zn ve FA biriktirme bakımından anlamlı düzeyde genotipsel farklılıklar görülememiştir. Elde edilen sonuçlar tanede Zn'nun biyolojik yarayışlılığını artırmada Zn gübrelemesinin en etkin yol olduğunu göstermektedir. Abstract Zinc (Zn) deficiency is a worldwide nutritional problem occurring in many countries including Turkey. In fact the soils are rich in total Zn, but availability of soil Zn to plants is extremly low. It has been shown that, Zn deficiency is widespread in plans particularly in cereals ( e.g. wheat) growing in Central Anatolia. Existence of Zn deficiency in cereals leads to severe reductions in grain yield and also low levels of Zn in grain. Consequently, cereal-based foods made from such Zn-deficient cereals are very poor in Zn concantration. Consuption of such foods at very high amounts may responsible for occurrence of Zn deficiency health problems in humans especially in children. Foods-based cereals not only poor in Zn but also rich in components limiting the bioavailability of Zn in human cells such as phytic acid. This thesis was carried out to study the effect of different methods and doses of Zn application on the levels of Zn, P, phytic acid, protein, phytase and phytic acid to Zn molar ratios in grains of different cereal species and wheat cultivars grown in Central Anatolia.The results presented showed that, application of Zn enhanced Zn and decreased P concantration in grains. Decreases in P concantration by Zn application were accompanied by corrosponding decreases in phytic acid. Under Zn defficiency the phytic acid to Zn molar ratios were higher than widely accepted critical ratios for Zn bioavailability in foods. Application of Zn substantially decreased phitic acid to Zn molar ratios to the acceptible levels. Among the Zn application methods soil+leaf application was the most efficient method in increasing Zn and depressing phytic acid levels. There was no only clear relationship between Zn levels and phytase activity in grains. Concerning concantration of Zn and phytic acid, the cereal species and wheat cultivars did not show a big variation. This findings led us to suggestion that at this stage Zn fertilization is the best solution to increase Zn bioavailability in cereals.