Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2011
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: TAHİR OLCAY KIRAÇ
Danışman: NURCAN TÖRENLİ
Özet:ÖZET Türk basınındaki ilk mesleki örgütlenme Türk Basın Birliği çatısı altında olmuştur. 1908 Yılında Cemiyet-i Matbuat-ı Osmaniye adı altında başlayan girişim, 1917 yılında Osmanlı Matbuat Cemiyeti adı altında resmiyet kazanmış ve 30 yıllık bir süreç içinde farklı isimler altında varlığını sürdürmüştür. 1908 yılında hürriyetin ilanının ardından geçen 9 aylık fiili iktidarsızlık döneminde cemiyet, yarı resmi bir kimlikle faaliyet gösterse de 1909 Matbuat Kanunu’nun ilan edilmesinin ardından etkisini yitirmiştir. İtthat ve Terakki Hükümeti’nin örgütlü bir basın istememesi nedeniyle cemiyet, resmen hayata geçirilememiştir. 1917 Yılında Almanya’nın daveti üzerine, İttihat ve Terakki iktidarının talebiyle resmi bir kuruluş haline gelen cemiyet, iktidarla ilişkilerini hep belli bir düzeyde tutmaya azami özen göstermiştir. Ancak kuruluşunda ya da sonrasında, ne basın özgürlüğünün sağlanması ne de ifade özgürlüğünün korunması, cemiyetin birinci önceliği olmamıştır. Cemiyetin yapısı, yönetim organları, iktidarı elinde tutan İttihat ve Terakki’nin yapısı ile örtüşmektedir. 1919 Yılında İzmir’in işgalinin ardından Milli Mücadele’ye destek verse de, cemiyette temsil edilen gazetelerin tüm iktidar kesimlerine karşı belli bir mesafeyi koruyarak varlığını sürdürmeye çalıştığı görülmektedir. Bir yandan Ankara hükümetine ne yapmaları gerektiği konusunda talimat beklediklerini bildiren cemiyet, bir yandan da İstanbul’da sarayı ve işgal yönetimini kızdırmamaya gayret etmiştir. Milli Mücedele’nin sürdüğü dönemde, ismini Türk Matbuat Cemiyeti olarak değiştirmesi ve cemiyetin yönetim organlarına seçilmek için Türk olma şartının getirilmesi gibi yönetmelik değişiklikleri, siyasal iktidarı eline geçirmeye başlayan Ankara’ya yakınlaşma çabalarının bir ürünüdür. Ankara’da bir başka matbuat cemiyetinin kurulması girişiminde ise İstanbul Matbuat Cemiyeti ismini almıştır. Bu dönemde yapılan yönetmelik değişiklikleri ise profesyonelleşmeye yöneliktir. Cemiyet, bu tutumu ile İstanbul basınının daha profesyonel olduğunu vurgulamak, yekpare bir güç haline geldiğini göstermek istemektedir. Bundaki amaç ise kendisini dışladığını hissettiği iktidara yaklaşmaktır. Kemalist rejimin yükselmeye başladığı dönemde ise bu tutum değişmemiştir. İktidardan gelen hiçbir talebi geri çevirmeyen cemiyet, siyasal değişimlere paralel olarak hem isim değiştirmiş, hem de faaliyet alanını daraltmıştır. Örgütlenmenin, siyasl değişimlere paralel olarak yapısını uyarlaması bile basın-iktidar ilişkileri açısından “marazi” durumun varlığına işaret etmektedir. Kemalist rejimle uzlaşma çabaları sonuçsuz kaldığında ise iktidar talebi ile ortaya çıkan diğer siyasal güçlerin yanında yer almış ve gücünü bu kesimlerin emrine vermiştir. Cemiyetin önde gelen isimlerinin hilafetin yanında bur tutum sergilemeleri ve daha sonrasında da Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nı desteklemeleri bu tutumun bir ürünüdür. Bu dönemde ifade özgürlüğüne yönelik talepleri ise cemiyetin daha çok kendisini dışlayan iktidara karşı diğer siyasi odağa yaslanmak istemesiyle ilgilidir. Siyasal iktidar talebi ile ortaya çıkan bu yeni gruba bağlılaşmasının ifade özgürlüğü taleplerinin temeli olarak görünmektedir. Kemalist rejimin siyasal iktidarı tam olarak eline alması ve tek parti yönetiminin kurulmasının ardından da cemiyet tam olarak iktidarın kontrolüne girmiştir. İktidarın dolaylı taleplerini bile kavrama becerisi sergileyen cemiyet, iktidarın mesleki örgütlenmenin yapısını değiştirmeye karar verdiğinde ise ülke çapındaki temsilci konumunu bıraktığı ve yeni kurulan örgütlenmenin İstanbul ayağı olmayı kabul ettiği görülmektedir. Cemiyetin tarihsel süreç içinde takındığı tutum, bu tarz bir örgütlenmenin daha ilk ortaya çıktığı andan itibaren amacının sorgulanmasını gerektirmektedir. Eleştirel kuram ışığında yapılan bu sorgulama ise bizleri şu sonuca götürmektedir: Cemiyetin tarihsel süreç içinde hep iktidara eklemlenerek varlığını sürdürme gayreti içinde olduğu görülmektedir. Bu da örgütlenmenin, kuruluş amacının, basının varlık nedeni olan bağımsızlığı korumak amacıyla değil, iktidara eklemlenmek olduğunu göstermektedir. ABSTRACT Professional organization in Turkish press took place under Turkish Press Union. The initiative which had started under the title of “The Ottoman Union of Press” in 1908 was formalized under the Ottoman Press Union in 1917, and continued to operate under various titles for a period of 30 years. Although the union had operated as a semi-formal entity during the 9-month de facto no-government period following declaration of freedom in 1908, the union lost its effect pursuant to adoption of the Press Code in 1909. The union could not gain a formal entity due to the fact that the CUP Government did not want to have an organized press in the country. The Union, which was translated into a formal institution upon the demand of the Committee of Union and Progress (CUP) after the members of the Union were invited to Germany for a study visit in 1917, always exerted utmost effort to keep their relations with the government on a given level. However, it was never a priority for the Union to have freedom of press or freedom of expression in the country during its establishment or after it became operational. The structure and executive organs of the union were in conformity with the structure of the CUP Government. Although the Union gave support to the National Struggle after the occupation of Izmir in 1919, it can be seen that the owners or editors-in-chief of the newspapers represented in the Union attempted to survive, or in other words to buy time to see the picture more clearly, by keeping a given distance to all government segments. The Union had, on one hand, informed the Ankara Government of the fact that they were waiting for instructions from Ankara, and they also paid efforts not to infuriate the Palace and the Occupation Government in Istanbul on the other hand. Amendments to its by-law such as changing its name into Turkish Press Union and laying down being Turkish as a condition to be a member of the Union are outcomes of the efforts of the Union to approach the Ankara Government, which seemed to be gaining the political power vis-à-vis the Istanbul Government, during the National Struggle. It further changed its name into Istanbul Press Union as there was another initiative to establish a separate press union in Ankara. In doing thus, the Union attempted to emphasize that the Istanbul press was more professional as a united power. And the objective here was to show itself to the government isolating them. This attitude also remained intact in the emergence era of the Kemalist regime. Having not rejected any demand of Ankara Government, the Union not only changed its name but also restricted its area of operation in line with the political changes. Restructuring of the organization in line with political developments and changes, points to a “pathological” situation in terms of press-government relations. When it failed to reconcile with the government, the Union started to support other political powers claiming for government and catered its influence to the service of such powers, which can be illustrated with the caliphate-supporting position of the leading figures of the Union and later ranging themselves on the side of the Progressive Republican Party. The demands of freedom of expression by the Union in this period can be attributed to the position of the Union on the side of the opposition parties against the government. It seems that the freedom of expression demands of the Union was heavily found its base on their affiliation to the new political group claiming for government. As the Kemalist regime fully took the government and established a single-party administration, the Union went completely under control of the government. The Union, which displayed the skill to comprehend even the implicit demands of the Government, also voluntarily stripped off its position of representation countrywide and agreed to become the Istanbul branch of a newly-structured organization when the government decided to change the structure of the professional press organization in Turkey. The position taken by the Union throughout the historical process urges us to question the objective of such an organization ab inito. Such a questioning in the light of the critical theory leads us to the following: it is seen that the Union has always been in pursuit of patching itself to the government to survive and the organization was established not in order to preserve the independence of press, which is the raison d’etre for press, but to survive its existence by patching itself to the government.