Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2010
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: MAHMUT AKYÜREKLİ
Danışman: TEMUÇİN FAİK ERTAN
Özet:1937 – 1938 Dersim olayları, Cumhuriyet tarihimizin bu güne kadar yaşanmış enbüyük iç meselesidir. Osmanlı Devleti‟nde 1839‟da Gülhane Hatt-ı Hümayunu(Tanzimat-ı Hayriye) ile başladığı âdemimerkeziyetçilik hareketi ile yeni bir devletnizamı inşasına yönelmişti. Bu tarihten sonra devlet otoritesi ile tanışan Dersimaşiretleri, yüz yıllık bir süre içinde onlarca defa başkaldırı ve asayişi bozucueylemleri münasebetiyle tedip ve tenkile uğramış, ıslaha çalışılmıştır. Derebeyleri takribi dört yüz yılık saltanat ve kazanımlarını kaybetmemek adınasürekli direniş içinde olmuşlardı. Devlet ise merkezî otoriteyi buraya taşıma gayretiiçinde olunca karşılıklı mücadele Osmanlıdan Cumhuriyet‟e miras kalmıştı. Cumhuriyet‟e başlangıçta sıcak bakan Dersim aşiret ağaları, uygulamalardakendilerinin bir rolü kalmayacağını görünce devlet otoritesi ve kurumlarını Dersimesokmama çabası içine girip direnmeye çalıştılar.Genç Cumhuriyet‟e karşı Kürtlerin memnuniyetsizliği, 1925 Şeyh Sait İsyanıile başlayan: 1926 Koç Uşağı tedibi, 1926 Zilan ve Ağrı olayları, 1930 Pülümürolayları ve Ağrı İsyanı şeklinde tezahür etmişti. Cumhuriyet‟in kurucuları bu isyansilsilesi şeklinde devam eden başkaldırılara son vermek istiyorlardı. Dersimderebeylerin memnuniyetsizliği ile bir hareketlilik içinde olunca Cumhuriyetkurucuları bu düşüncelerini Tunceli‟de uygulama fırsatı buldu. 3. Ordu‟nun dakatıldığı askerî harekâtla yapılan tedip ve tenkilde sertliğin yüksek dozu, Kürtlerin1978‟e kadar başka bir başkaldırıya veya eyleme cesaret etmemelerini sağlamış oldu.İki yıl aralıklarla devam eden askerî harekâtta 11 kişi idam edildi, aşiretreisleri başta olmak üzere binlerce insan öldü, binlercesi sürgün edildi. Köyler,tarlalar, meşelikler yakıldı, Tunceli coğrafyasının üçte biri yasak bölge ilan edilipiskâna kapatıldı. Halkın Dersim Tertelesi dediği 1937-1938 olayları, kayıtlaraDersim isyanı olarak geçti. Tarihimizin en bahtsız ve acı olaylarının açtığı yarahâlen ulusal barışımız için tehdit oluşturmaktadır. Abstract“Dersim cases” which were between 1937-1938, are the biggest internalproblems of our republic history till today. The Ottoman Empire, in 1839, with thehuman centered thought which started with “Gülhane Hatt-ı Hümayunu”, aimed aconstruction of a new public statude.Feudal lords were always in a disobedience for not to lose the sovereignty andsavings which were nearly for 400 years. But as the government was in a hurry tocarry the central authority there, the mutual struggle became a heritage fromOttoman Empire to the Rebuplic.The masters of Dersim who were mild about republic at the beginnig, triednot to let the government authority and foundations in Dersim and tried to resistwhen they understood thet they wouldn‟t have any roles in administration.Displessure of Kurds against novel republic, started with “Şeyh Sait” revoltin 1925 and appeared as “Koç Uşağı” in 1926, “Zilan and Ağrı” events in 1926,“Pülümür” events and “Ağrı” revolt in 1930. The founders of republic, wanted toput an end to these contumacies which continued like revolt series. When there wasa mobility with displessure of the feudal lords, the founders of republic had a chanceto perform their thoughts in Tunceli. With the attendance of the third army to themilitary operation, the attack became stronger and this provided the Kurds not todare any revolts and acts till 1978.At military operations, which were going on in every two years, elevenpeople were executed, myriads of people specially the tribe masters were killed andthousands of them were exiled. The villages, the fields and the forests were burnt.One third of Tunceli geography was declared as banned zone and closed to anysettlements. 1937-1938 events, which the people named as “Dersim”, was recordedas “Dersim revolt”. The sore which is the result of unfortunate events of our history,is still a threat for our national peace.