Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2005
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Gazi ERDEM
Danışman: SEYFETTİN ERŞAHİN
Özet:Çalışma, Osmanlı İmparatorluğu'nda Hıristiyanların Sosyal ve Dini Hayatları (1856-1876) şeklinde isimlendirilmiştir. Esas itibarıyla, Islahât Fermânı'ndan Kanuni Esasî'nin kabul edilmesine kadar geçen 20 yıllık bir süreyi, başka bir ifade ile anayasal döneme geçiş öncesi dönemi kapsamaktadır. Söz konusu zaman dilimi Osmanlı Devleti'nde bir arada yaşama tecrübesinin önemli bir kesitidir. Zira, bu dönemde tebaa anlayışından vatandaşlık anlayışına geçilmiş, gayrimüslimler Müslümanlarla eşit kabul edilmişler ve bunu sağlamak amacıyla çok sayıda düzenleme yapılmıştır. Tez, esas olarak 1856 yılında ilan edilen Islahât Fermânı ve buna bağlı olarak yapılan düzenlemeler, bunların icraya konulması ve Osmanlı toplumunun bu uygulamalara tepkilerini konu edinmiştir. Araştırmada arşiv araştırması metodu uygulanmış, Osmanlı Arşivleri taranmıştır. Dönemde yazılan eserlerden de birinci el kaynaklar olarak yararlanılırken, konu ile ilgili Türkçe ve İngilizce yazılmış ikinci el kaynaklar imkan nispetinde görülmeye çalışılmıştır. Tezimiz, giriş ve sonuç bölümünden başka iki ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde metodoloji ile birlikte, Osmanlı İmparatorluğu'nda gayrimüslimlerin hayatları ile ilgili geleneği ortaya koyabilmek için 1856 yılı öncesi durum kısa bir şekilde özetlenmiştir. Çalıştığımız döneme çok yakın olması ve konumuzla ilgili bazı uygulamaların o dönemde başlatılmış olması dolayısıyla Tanzimat döneminin ilk yarısı üzerinde biraz daha detaylı durulmuştur. Birinci bölümde, Islahât Fermânı'nı hazırlayan sebepler, Fermân'ın hazırlanması, ilanı, içeriği, Tanzimat ve Islahât fermânlarının benzer ve farklı yönleri, fermân ile ilintili olarak yapılan reformlar, merkez ve taşra teşkilatlarında reformların uygulanması, ihtida ve irtidat ile ilgili hususlar, Hıristiyan ve Müslüman toplumlar arasındaki ilişkiler, Islahât Fermânı'na Osmanlı toplumunun tepkisi ve Fermân'ın etkisiyle çıkan siyasî olaylar incelenmiştir. İkinci bölümde, Osmanlı Devleti idaresindeki Hıristiyan cemaatlerde meydana gelen değişiklikleri incelemeye çalıştık. Nizamnameleri ele alarak kiliselerin hukuki temellerini ve kiliselerin işleyişini gösterdik. Ayrıca, bu dönemde resmi olarak yeni tanınan Katolik Ermeni Kilisesi, Bulgar Eksarklığı ve Protestan Cemaatinin nizamnamelerini incelemekle birlikte çok geniş olmasa da kuruluşları hakkında bilgi verdik. Ayrıca, müstakil bir cemaat olarak tanınmayan Latin Katolikleri ve Ermeni Katolik Cemaatine bağlı görülen Süryani, Keldani, Nasturi ve Melkitlerin idaresi ve devletin bunlarla ilişkisi hakkında da özet bilgiler verdik. Sonuçta ise, araştırma neticesinde ulaştığımız bazı kanaatleri izah etmeye çalıştık. Tezimize ek olarak, Islahât Fermânı'nın metnini, Osmanlı İmparatorluğu'nda resmi olarak tanınan en eski cemaatler olan Rum Ortodoks Patrikhanesi ve Gregoyan Ermeni Patrikhanesinin nizamnamelerini ve arşiv belgelerinden bir kaç örnek verdik.