Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: AHMET DEMİRDAĞ
Danışman: DERYA HASTA
Özet:Bu tezde, Türkiye’deki Suriyeli sığınmacılara yönelik önyargı ve ayrımcılıklar kalıpyargı içeriği modeli (KİM; Fiske ve ark., 2002) ve gruplar arası duygu ve kalıpyargı temelli davranış haritası (the BIAS map: Cuddy ve ark, 2007) çerçevesinde incelenmektedir. Yürütülen iki çalışmada, 1) bu modellerin öngörülerini Türkiye’deki Suriyeliler bağlamında test etmek, 2) kalıpyargı-davranış ilişkisinde duyguların aracı rolüne ilişkin tutarsız bulguların mevcut yazının bazı yöntemsel sınırlılıklarıyla (veri toplama ve analiz stratejisi, düşük istatiksel güç) olan ilişkisini incelemek ve 3) bu modellerde işaret edilen kalıpyargı-davranış ilişkisindeki meşrulaştırıcı mekanizmayı ahlaki dışlama (Opotow, 1990) açısından test etmek amaçlanmaktadır. İlk çalışmada, katılımcılar (N = 217) bir ön çalışmada belirlenen 20 Suriyeli mülteci alt grubunu KİM’de tanımlanan yapısal değişkenler (statü ve rekabet/tehdit), kalıpyargı içeriği boyutları (cana yakınlık ve yetkinlik) ve duygular (acıma, hayranlık, hor görme, haset) açısından değerlendirmiştir. Bulgular, bu grupların beklendiği gibi cana yakınlık ve yetkinlik boyutları üzerinde dört kümeye ayrıldıklarını göstermiştir. Grupların çoğunluğu ya cana yakın ama yeteneksiz olarak algılanarak acımanın/korumacı önyargının ya da yetenekli ama soğuk olarak algılanarak hasedin/haset edici önyargının en belirgin hedefi olmuştur. Geriye kalan gruplar ise her iki boyutta ya yüksek puanlar alarak hayranlığın/takdir edici önyargının ya da düşük puanlar alarak hor görmenin/küçümseyici önyargının en belirgin hedefi olmuştur. Ayrıca beklendiği gibi rekabet, kapsamı sembolik ve gerçekçi tehditlerle genişletildiğinde cana yakınlığı daha iyi yordamıştır. İkinci çalışmada, katılımcılar (N = 528) dört kalıpyargı kümesini temsil eden Suriyeli alt grupları kalıpyargı içeriği boyutları, duygular, davranışsal eğilimler (aktif yarar, aktif zarar, pasif yarar, pasif zarar) ve ahlaki dışlama açısından değerlendirmiştir. Bulgular, yazınla uyumlu olarak acıma duygusunun yüksek cana yakınlık-düşük yetkinlik kümesinde cana yakınlık-aktif yarar ilişkisine, hor görmenin ise düşük cana yakınlık-düşük yetkinlik kümesinde cana yakınlık-aktif zarar ilişkisine anlamlı düzeyde aracılık ettiğini göstermiştir. Beklentilerin tersine, diğer iki kümede hayranlık ve haset duyguları cana yakınlık-davranış ilişkilerine anlamlı olarak aracılık edememiştir. Yine beklentilerin aksine, duygular hiçbir kümede yetkinlik davranış ilişkilerine anlamlı düzeyde aracılık edememiştir. Ahlaki dışlama ise çelişik/karışık kalıpyargılanan kümelerde kalıpyargı-davranış ilişkilerinden bazılarına anlamlı olarak aracılık ederken yalın kalıpyargılanan kümelerde anlamlı bir aracı rol ortaya koyamamıştır. Birlikte değerlendirildiğinde bulgular, 1) Suriyeli mültecilerin Türkiye’de çeşitli alt gruplar halinde algılanarak buna uygun tutumsal ve davranışsal sonuçlara hedef olabildiğine, 2) duyguların aracı rolüne ilişkin yazında gözlemlenen tutarsız bulguların bu araştırmada etkisi araştırılan yöntemsel sınırlılıklarla ilgili olmayabileceğine ve 3) davranışları meşrulaştırma ihtiyacının çelişik/karışık kalıpyargılanan kümelerde ortaya çıkma eğiliminde olduğuna işaret etmektedir.