Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2007
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Meral AKAN
Danışman: ZEYNEP ERDOĞAN
Özet:Bitkisel boyacılık, el dokuması halıcılık sektöründe en önemli aşamalardan birisini oluşturmaktadır. Bitkisel boyacılığa verilen önem gün geçtikçe artmakta ve bu konuda yapılan araştırmalar çoğalmaktadır. Bitkisel boyalar ile renklendirilen ipliklerle dokunmuş halılar, iç ve dış pazarda değer kazanmaktadır. Bu halılarda aranılan diğer önemli özellik ise sağlamlıktır. Halı dokumada kullanılan yün ipliklerin dokuma sonucu bitim işlemlerinde kullanılan kimyasallara ve kullanım esnasında ortaya çıkabilecek zorlamalara karşı sağlamlığını uzun süre koruyan iplikler olması beklenmektedir. Ancak bitkisel boyalarla renklendirilmiş yün ipliklerde boyama sonucu bir miktar mukavemet değişikliği olduğu bilinmektedir. Kullanılan bitkinin çeşidi, cinsi, miktarı, kullanılan boyama yöntemi, kaynatma süresi, mordan olarak kullanılan kimyasalların çeşitleri ve miktarları da bu değişikliğin oluşmasında etkilidir. Boyama sonucu mukavemet kaybının engellenmesi, mukavemet artışını sağlayacak yöntemin geliştirilmesi için böyle bir çalışma yapılması planlanmış ve yapılmıştır. Araştırmanın materyalini, bugüne kadar bitkisel boyacılık alanında yapılan araştırmalarda ışık haslığı 5 ve üzeri, sürtünme haslığı 3 ve üzeri olan renklerin elde edildiği boyama formüllerinde kullanılan bitkiler ve mordanlar oluşturmaktadır. Bu bitkiler doğal ve kültüre alınmış Asma yaprağı (Vitis vinifera L.), Aspir (Carthamus tinctorius), Ayva yaprağı (Cydonia vulgaris L.), Ceviz yaprağı ve meyve kabuğu (Juglans regia), Elma yaprağı (Malus cominus), Kekik (Thymus sp.), Kökboya (Rubia tinctorum L.), Kurtbağrı (Ligustrum vulgare), Mürver meyveleri ve yaprağı (Sambacus nigra L.), Nar meyve kabuğu (Punica ganatum), Papatya (Anthemis tinctoria), Pinar (Cistus laurifolus L.), Roselle yaprağı (Hibiscus sabdariffa L.), Sığırkuyruğu (Verbascum mucronatum), Sütleğen (Euphorbia sp.)'dir. Bu bitkilerden elde edilen renkler, bu renklerin ilmelik yün halı iplikleri üzerindeki ışık ve sürtünme haslıkları, yün iplik mukavemeti ve % uzama değerleri belirlenmeye çalışılmıştır. Belirlenen bitkiler ilmelik yün halı ipliklerine göre %100 oranında alınarak 60 dk süresince kaynatılmıştır. İplikler boyanmadan önce literatürde geçen mordanlar kullanılarak ön mordanlama yöntemi ile 45 dk süresince mordanlanmıştır. Böylece toplam 74 boyama yapılmıştır. Boyanmış ipliklerden elde edilen renkler subjektif ve objektif (colorimetri cihazı kullanılarak) yöntemlerle değerlendirilmiştir. Elde edilen renkler sarı ve tonları, kahverengi ve tonları, yeşil ve tonları, krem, bej ve tonlarından kırmızıya kadar değişmektedir. Bu renkler üzerinde ışık ve sürtünme haslıkları incelenmiştir. İncelenen haslık değerlerinde bitki çeşitliliği ve mordanlara bağlı olarak farklılıklar tepit edilmiştir. Beyaz ve boyanmış yün ipliklerin kopma mukavemetleri ve % uzama değerleri instron cihazı kullanılarak bulunmuştur. Boyasız iplik ile boyanmış iplik arasındaki mukavemet değerleri karşılaştırılmış ve boyama sonucu mukavemet kaybına ya da artışına neden olduğu düşünülen bitki ve mordanlar tespit edilmiştir. Bu bitki ve mordanlar kullanılarak elde edilmesi planlanan renk üzerinden mukavemet artışını sağlayacak boyama formülleri önerilmiştir.