Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: DENİZ ÇALIK
Danışman: JALE ÖZATA DİRLİKYAPAN
Özet:Edebi metinlerde tüketim toplumunun izini sürmeyi amaçlayan bu tez çalışması; farklı dönemlerden Türk romanı örnekleri üzerinden Türkiye’de tüketim toplumunun oluşum ve gelişim aşamalarını incelemektedir. Tezin giriş bölümünde temelde edebiyat ve toplum, daha özelde de romanlar ve tüketim toplumu bağı kurularak tezin edebiyat sosyolojisi temeli vurgulanmış ve araştırma tasarımı açıklanmıştır. Çalışmada inceleme metinleri olarak 1876’dan 2016’ya 140 yıllık zaman diliminden tüketim toplumu teması ile dikkat çeken 27 Türk romanı seçilmiş, nitel araştırma yöntemiyle tematik analiz aracılığıyla dört temel kategori ve alt kategoriler çerçevesinde yorumsamacı perspektifle analiz edilmiştir. Tezin tüketim toplumu ve Türkiye’deki yansımalarına ilişkin literatür araştırmasını içeren ilk bölümünde tüketim toplumu, tarihsel arka planı, tüketim toplumuna yönelik farklı perspektifler ve gösterişçi tüketim teması; Baudrillard, Veblen ve Bourdieu’nün yaklaşımları doğrultusunda tartışılmıştır. Bu bölümde tüketim toplumunun Türkiye’de modernleşme/Batılılaşma ile paralel bir gelişim göstermesinden hareketle tüketim toplumu çerçevesinde modernleşme/Batılılaşma ve Türkiye’deki gelişim seyri de incelenmiştir. Tez çalışmasının roman analizlerinin yer aldığı inceleme bölümünde gösterişçi tüketim teması; özneler, nesneler, mekânlar ve boş zaman, eğlence ve yaşam tarzı olmak üzere dört temel kategori çerçevesinde değerlendirilmiştir. Gösterişçi tüketimin özneleri alafranga züppeler, aylak/flaneur özneler, Doğu-Batı ikilemindekiler, Batılılaşmış özneler ve yeni kentli tüketiciler olarak bölümlendirilmiş; nesneler kapsamında da gündelik hayat eşyaları, araba ve araç sahipliği, lüks, moda ve markalar temaları değerlendirilmiştir. Gösterişçi tüketimin mekânları kapsamında büyükşehirler, yaşam alanları olan evler ve alışveriş alanları incelenmiş; boş zaman, eğlence ve yaşam tarzı teması da değişen anlamları çerçevesinde değerlendirilmiştir. Edebi metinlerde toplumsal değişimin izleri görülebilir; Türk romanı, tüketimin tarihsel süreçte yaşadığı anlam değişimi ve sembolik anlamına ilişkin ipuçları sunmaktadır.