Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2020
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: DİLAN KORKMAZ
Danışman: GÜL KARAGÖZ KIZILCA
Özet:Bu çalışma, İkinci Dünya Savaşı sonrasında yayın hayatına başlayan ve siyasal mizah türünde yayınlanan Markopaşa gazetesinin emperyalizme karşı muhalefetini analiz etme amacındadır. Kadrosunda Sabahattin Ali, Aziz Nesin, Rıfat Ilgaz, Haluk Yetiş ve Mustafa Uykusuz'un yer aldığı Markopaşa, 1946-1950 yılları arasında yayınlanabilmiş ve emperyalizme dair eleştirileri nedeniyle pek çok defa toplattırılmış, kapatılmış, hedef gösterilmiş ve yazarlarının cezaevine girmesine neden olmuştur. Türkiye, İkinci Dünya Savaşı'na fiilen dahil olmamış, ancak savaş sırasında ve sonrasında ekonomisi zayıflamıştır. Türkiye, bir yandan ekonomik darboğazın bir yandan da Doğu'daki komşusu Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nden gelecek olası saldırıların etkisiyle Batı Bloku'na dahil olmak istemiştir. Bu amaçla Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin karşısında yer alan Amerika Birleşik Devletleri ile "dostane" ilişkiler kurulmuştur. İki ülke arasındaki yakınlaşma sonucunda Amerika Birleşik Devletleri'nden Türkiye'ye hem Truman Doktrini hem de Marshall Planı kapsamında yardım yapılmıştır. Amerika Birleşik Devletleri'nin askeri ve ekonomik yardım koşulu olarak Türkiye'de Amerikan propagandasına izin verilmiştir. Türk basınındaki Cumhuriyet, Vatan, Tanin, Akşam, Ulus gibi kimi gazetelerde Amerika Birleşik Devletleri'nin propagandası yapılırken, kamuoyunda yardımlar aleyhine konuşmak adeta vatan hainliğiyle eş tutulmuştur. Bu durum Türkiye'nin çok partili hayata geçişinde de değişiklik göstermemiştir. Ülke, iktidar partisiyle de muhalefetiyle de yardımlar lehine tek vücut olmuştur. Markopaşa, Türkiye'deki bu genel atmosferin içinde emperyalizme, emperyalist ülke olarak gördüğü İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri'ne, Türkiye'de emperyalizmi veya bu iki ülkeyi savunan siyasilere ve gazetecilere açıkça muhalefet etmiştir. Bu muhalefetin sonucunda ise meclis kürsüsünden hem milletvekilleri hem de Başbakan tarafından hedef gösterilmiştir. Markopaşa, Nazım Hikmet Ran'ın da ifade ettiği şekliyle, Türkiye'de görülmemiş bir muhalefet örneği sunmuş ve emperyalizme muhalefet etmiştir. Gazetenin önemi de buradan gelmektedir. Tez çalışmasında 1946-1950 yılları arasındaki sosyal, ekonomik ve siyasal gelişmeler, bu gelişmeler karşısında Markopaşa yazarlarının kendilerinin konumlandırma yolları ve bunun gazetenin biçim ve içeriğine yansıtılma biçimleri ile hepsinden önemlisi emperyalizme dair olan eleştirileri incelenmiştir. İnceleme için Markopaşa serisine ait 41 gazeteye ulaşılmış ve bu 41 sayıdan 123 içeriğin emperyalizm aleyhine olduğu tespit edilmiştir. Tematik analizin kullanıldığı çalışmada, Markopaşa'nın Türk basın tarihinde emperyalizme karşı açık muhalefeti ortaya konulmuştur. Anahtar Kelimeler: Markopaşa, siyasal mizah, İkinci Dünya Savaşı, emperyalizm, soğuk savaş This study aims to analyze the opposition against imperialism made by Markopaşa newspaper which started its publishment after World War II and was published in political humour style. Sabahattin Ali, Aziz Nesin, Rıfat Ilgaz, Haluk Yetiş and Mustafa Uykusuz were among the editors and writers of Markopaşa which was published between 1946-1950. The paper was pulled off the shelves, closed, targeted and resulted in imprisonment of its writers due to its poltical stand. Turkey was not an actual party of World War II, however, Turkey's economy shrank during and after the World War II. Turkey was willing to be included into the West Bloc both because of the economic hardship and possible offenses from the USSR. For this purpose, "friendly" relations were established with the USA which was against the USSR. As a result of these relations, the USA financially aided Turkey both with Truman Doctrine and Marshall Plan. As a condition of aid provided by the USA, pro-American propaganda was implamented through the press in Turkey. Newspapaers such as Cumhuriyet, Vatan, Tanin, Akşam and Ulus were promulgating the USA and in this period, it had become almost a treason to speak up against the USA. This has not changed after Turkey entered the multi-party era. The country coalesced for the aids with its government and opposition. Markopaşa explicitly opposed to imperialism in this widespread atmosphere in Turkey; to the UK and the USA which the paper viewed these states as imperialist; to politicans and journalists who would defend these states. As a result of this opposition, Markopaşa was directly targeted both by parlimentarians and the Prime Minister in the General Assembly. Markopaşa, as expressed by Nazım Hikmet Ran, represented an unique example of opposition by strongly opposing imperialistic policies as well as the states. The significance of the newspaper emanates from such a unique stand. In this thesis, social, economic, and political developments of 1946-1950, the ways in which Markopaşa writers' situated themselves in such a period as well as the ways in which they contextualized and reflected the political, economic, and social developments in the style and content of the newspaper and most significantly their crtitisicms on imperialism have been analyzed. For such an analysis, I examined 41 newspapers out of Markopaşa series and determined that a number of 123 contents in this 41 pieces were against imperialism. In this thesis, where critical dicourse analysis is applied, Markopaşa's explicit opposition against imperialism in the history of Turkish press has been revealed. Key Words: Markopaşa, political humor, World War II, imperialism, the Cold War