Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: EMRE DÖLEK
Danışman: SERDAR HAKAN ÖZTANER
Özet:İnsanlık tarihinin geçmişi ile geleceği arasında bir köprü görevi gören kültür, aynı zamanda kuşaklar arasında haberci niteliği taşıyan bir iletişim aracıdır. Toplumların ortak noktalarını temsil eden ve birbirleri ile aralarındaki iletişimin sürmesini sağlayan kültür değerlerinin önemi, kültürel miras üzerindeki tehditlerin artmasıyla daha belirgin olmaya başlamıştır. Kültürel miras, son yıllarda kamu politikaları için sosyal, ekonomik ve ekolojik konuların yanı sıra, planlanması ve yönetilmesi gereken bir boyut olarak görülmeye başlanmıştır. Diğer yandan ekolojik konular ile ilgili etki değerlendirmesi araçlarının daha kapsamlı olmasıyla birlikte kültürel alanda etki değerlendirme sistemleri henüz tam olarak oluşturulmamıştır. Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED), son 50 yılda çevre yönetiminin önemli bir bileşeni haline gelmiştir. Bu süre zarfında, karar vericilerin ve uygulayıcıların deneyimlerinden etkilenerek birçok kez değiştirilmesiyle gelişmiştir. ÇED'in ulusal ve uluslararası çevre hukuku ve çevre yönetimi için anahtar bir araç olduğu kabul edilmektedir. Bu tez çalışmasında Türkiye'de 1993 yılından beri yürürlükte olan ÇED Yönetmeliği uygulamalarında kültürel mirasın korunması ile ilgili yaşanan sorunları ve bu sorunlar için çözüm önerileri araştırılmıştır. Ulusal ÇED Yönetmeliği'nin en güncel uygulamalarını değerlendirmek için 2019 yılı içerisinde ÇED Olumlu kararı verilen madencilik, enerji, elektrik iletim hatları, su, ulaşım ve turizm sektörlerine ait 235 adet ÇED raporu incelenmiştir. ÇED Yönetmeliği uygulamalarının incelenmesi sonucunda kültürel mirasın korunması ile ilgili seçeme-eleme-kapsamlaştırma, etki değerlendirmesi yöntemleri, kurumsal kapasite ve uzmanlık, istişare ve katılım ve izleme ve denetim olmak üzere beş temel başlıkta önemli sorunların yaşandığı görülmüştür. Bu sorunlar, ekonomik kalkınmaya verilen önceliğin yarattığı baskının da etkisiyle yatırım projelerinin kültürel miras üzerinde geri dönüşü imkânsız olumsuz etkilere yol açmaktadır. Uluslararası finans kuruluşlarının finansman sağlayacağı yatırımlar ile ilgili karar verme aşamasının en önemli aşamasını Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi (ÇSED) oluşturmaktadır. Uluslararası Finans Kurumu (IFC), ÇSED süreçlerinde kullandığı performans standartlarından biri olan "Performans Standardı:8 Kültürel Miras" ile kültürel mirası önerilen proje faaliyetlerden kaynaklanan olumsuz etkilerinden korumayı ve kültürel mirasın yaşatılmasını desteklemeyi amaçlamaktadır. Uluslararası en iyi uygulama örnekleri ve Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi kılavuzları temel alınarak ulusal ÇED Yönetmeliği uygulamalarının Türkiye'ye özgü olarak yeniden yapılandırılması ve kültürel mirasın korunması konusunda sahip olması gereken rolü üstlenmesi kaçınılmaz bir zorunluluktur. Bu çalışma kapsamında, ulusal ÇED sisteminin iyileştirilmesi için ilgili Bakanlıkta Kültürel Miras Şube Müdürlüğü ve Kültürel Miras Etki Değerlendirmesi Danışma Kurulu'nun oluşturulması, Türkiye'ye özgü Kültürel Miras Etki Değerlendirmesi Rehberinin hazırlanması, kültürel miras ÇED koruma sınırı belirlenmesi, sertifikalı ÇED kültürel miras uzmanları ve kültür dostu projelerin teşvik edilmesi gibi yeni yapı ve uygulamaların yer aldığı çözüm önerileri geliştirilmiştir. Culture, which acts as a bridge between the past and the future of human history, is also a communication tool that serves as a messenger between generations. The importance of cultural values, which represent the common points of societies and ensure the continuity of communication with each other, has become more evident with the increasing threats on cultural heritage. In recent years, cultural heritage has started to be seen as a dimension to be planned and managed, as well as social, economic and ecological issues for public policies. On the other hand, together with the more comprehensive tools of impact assessment related to ecological issues, cultural impact assessment systems have not yet been fully established. Environmental Impact Assessment (EIA) has become an important component of environmental management in the last 50 years. During this time, it has evolved by being changed many times, influenced by the experiences of decision makers and practitioners. EIA is recognized as a key tool for national and international environmental law and environmental management. In this thesis, the problems experienced in the implementations related to the protection of cultural heritage in EIA Regulation, in force since 1993, were investigated in Turkey and propose solutions for these problems. In order to evaluate the most up-to-date applications of the national EIA Regulation, 235 EIA reports belonging to the mining, energy, electricity transmission lines, water, transportation and tourism sectors, for which the EIA positive decision was made in 2019, was examined. As a result of the examination of the applications of the EIA Regulation, it has been observed that there are important problems in five main topics: selection-screening-scoping, impact assessment methods, institutional capacity and expertise, consultation and participation, and monitoring and auditing related to the protection of cultural heritage. These problems, with the effect of the pressure created by the priority given to economic development, cause irreversible negative effects of investment projects on cultural heritage. The Environmental and Social Impact Assessment (ESIA) constitutes the most important stage of the decision-making phase regarding the investments to be financed by international financial institutions. With the "Performance Standard: 8 Cultural Heritage", one of the performance standards used in the ESIA processes, the International Finance Corporation (IFC) aims to protect the cultural heritage from the negative impacts of the proposed project activities and to support the survival of the cultural heritage. Based on international best practices and the Environmental and Social Impact Assessment guidelines, implementations of the national EIA Regulation are needed to be restructured specific to Turkey and It is inevitable that national EIA Regulation practices should assume the role that they should have in the protection of cultural heritage. In this study, the Cultural Heritage Department and Cultural Heritage Impact Assessment Advisory Council in the relevant Ministry, Turkey's unique Cultural Heritage Impact Assessment Guideline, cultural heritage EIA protection borders, certified EIA cultural heritage experts and culture-friendly projects are proposed