Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: ÇAĞDAŞ KURT
Danışman: İLHAN ERDEM
Özet:Türkiye Selçuklu Devleti 1243 yılında Moğol yüksek hâkimiyetine girmiş ve Moğollara yıllık olarak belirli bir miktarda vergi ödemeyi de kabul etmişti. Bununla beraber dönemin maharetli Selçuklu devlet adamları ısrarlı diplomatik girişimleriyle bir süre için ülkede Moğol tahakkümünü asgari ölçüde tutmayı başarmışlardı. Bilhassa Moğolların İran'daki askeri valilerinin Anadolu'ya gönderdikleri vergi memurlarının faaliyetleri çeşitli girişimlerle engelleniyordu. Ancak bu durum Hülegü'nün Kaanlık merkezi tarafından bölgeye İlhan tayin edilmesiyle değişecektir. 1256'da İran'a gelen Hülegü süratle devletini teşkilatlandırma işine girişip 1258'de kendini Yakın Doğu'nun hâkimi ilan ettiği sırada Türkiye Selçuklularını da kendine tabii kılmıştı. Kendi egemenli altındaki bölgelerde daha iyi bir kontrol sağlayabilmek için gerekli mali-idari reformları gerçekleştirmişti. 1260 yılında Hülegü tarafından Anadolu'ya vergi memuru olarak gönderilen Tâceddin Mu'tez, 1262 yılında İlhanlı yanlısı Selçuklu devlet adamlarının desteklediği IV. Kılıç Arslan'ın tahta oturmasıyla birlikte, Anadolu'da kalıcı olarak görevini sürdürmeye başlamıştır. 1262-1277 yılları arasında Türkiye Selçuklu ülkesinde İlhanlıların en yüksek sivil memuru olarak bulunan Tâceddin Mu'tez Aksaray'a yerleşerek İlhanlılar'a ödenmesi gereken vergilerin takibini yapmaktaydı. Aynı zamanda onun Aksaray'daki mali-idari merkezi, Selçuklu idarecilerinin İlhanlılar katına ilettiği talep ve isteklerin gerçekleştirilebilmesi için bir teyit mekanizması görevi görüyordu. II. İzzeddin Keykavus'un tahtan temelli olarak uzaklaştırılmasıyla oluşmuş mevut düzenin sürdürülebilmesi için Selçuklu devlet adamlarıyla sıkı ilişkiler kuran Tâceddin Mu'tez, kaynaklarda "Pervane Dönemi" olarak zikredilen dönemin kilit isimlerinden biridir. Müineddin Süleyman Pervane'ye büyük destek vermiş; İzzeddin Keykavus'un tahtan uzaklaştırılmasında ve Kılıç Arslan'ın öldürülmesi hadisesinde büyük bir rol oynamış; Türkiye Selçuklularının siyasi hayatında oldukça etkili olmuştur. Tâceddin Mu'tez Türkiye Selçuklu Devleti'nde oldukça etkili bir şahsiyet olmasına karşılık, Selçuklu Devleti onun döneminde mali-idari anlamda muhtariyetini korumayı sürdürdü. Tâceddin Mu'tez'in İlhanlı mali sistemini Selçuklu ülkesinde uyguladığına veya istifa makamına doğrudan müdahale ettiğine dair kaynaklarda açık bir ibare yoktur. O Moğollar'a ödenecek vergilerin nezaretini yapıyor ve Anadolu'daki idarecilerle uyum içinde hareket ediyordu. Dönemin birçok Selçuklu devlet adamı gibi o da Anadolu'daki tasavvuf önderlerinden Mevlâna ile sıkı ilişkiler kurarak birçok hayır faaliyeti gerçekleştirmişti. Tâceddin Mu'tez'in Selçuklu ümerası ile kurduğu yakınlık Baybars'ın Anadolu harekâtı esnasında onun da Selçuklu devlet adamlarıyla beraber Moğol askeri valileri tarafından gözaltında tutulmasına neden olmuştur. 1277 yılında Tâceddin Mu'tez ve Müineddin Süleyman'ın ölümünden sonra Anadolu'daki mevcut düzen bozulmaya başlayacaktır. İlerleyen yıllarda Türkiye Selçuklu Devleti üzerinde Moğol tahakkümü giderek artacak, Selçuklu ülkesinde mali idare doğrudan İran'dan atanan valilerce düzenlenecek ve yönetilecektir. Turkey Seljuk State in 1243 came under Mongol domination and the State had agreed to be a certain amount of annual tax payment to the Mongols. However, the talented Seljuk statesmen of the period managed to keep the Mongol domination in the country at a minimum level for a while with their insistent diplomatic initiatives. Especially the activities of the tax officials sent to Anatolia by the military governors of the Mongols in Iran were prevented by various initiatives. However, this situation will change with the arrival of Hülegü, who was appointed as Ilkhan by the Kagan. When Hülegü came to Iran in 1256, he began to organize his state and declared himself the ruler of the Near East in 1258. In the same year Turkey Seljuk State accepted domination of Hülegü. Ilkhan Hülegü had carried out the necessary financial and administrative reforms to achieve better control in the regions under his rule. Taceddin Mutez was sent to Anatolia by Hülegü as a tax officer in 1260. When Kılıç Arslan IV, who was supported by the pro-Ilkhans Seljuk statesmen, took the throne in Konya, Taceddin Mutez's position in Anatolia became permanent. Taceddin Mutez has served as the highest civil agent of Ilkhanate between the years 1262-1277 in the Turkey Seljuk State. He settled in Aksaray and followed up the taxes that had to be paid to the Ilkhanians during this period, At the same time, his financial-administrative center in Aksaray served as a confirmation mechanism to fulfill the demands and requests conveyed by the Seljuk administrators to the Ilkhanids. Taceddin Mutez, who established close relations with the Seljuk statesmen in order to maintain the current order formed by the removal of Izzeddin Keykavus II from the throne, was one of the key figures of the period referred to as the "Pervane Period". He has a major role in the dethrone of İzzeddin Keykavus II and the murder of Kılıç Arslan IV. He was quite effective in the political life of Turkey Seljuks State. Although Taceddin Mutez was a very influential person in the Turkey Seljuk State, Seljuks continued to maintain its financial and administrative autonomy during his period. There is no clear expression in the sources that Taceddin Mutez implemented the Ilkhanid financial system in the Seljuk country or directly intervened in the ministry of finance (Dîvânı İstîfâ). He oversaw the taxes payable to the Mongols and acted in harmony with the statesmen of Seljuk. Like many Seljuk statesmen of the period, he established close relations with Mevlana, one of the leaders of Sufism in Anatolia. He carried out many charity activities. So much so that Taceddin Mutez's closeness established with the Seljuk statesmen, led to the detention of his by the Mongolian military governors along with the Seljuk statesmen in the course of Anatolian campaign of Baybars. After death of Taceddin Mutez and Muineddin Suleyman in 1277, the current order in Anatolia will begin to deteriorate. In the following years, the Mongol domination on the Turkey Seljuk State gradually increased and the financial administration of the country was directly administered by the governors appointed from Iran.