Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2008
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: TIMURLAN OMOROV
Danışman: ÜÇLER BULDUK
Özet:Tüm Türk boyları Avrupa ve Asya kıtalarının büyük devletleri arasında sosyal, ekonomik ve kültürel bir köprü olusturmakla beraber zamanında de güçlü ülkeleri olusturmuslardı. Tarihin belli asamalarında, bu günkü dünya toprakları üzerinde çesitli devletler varolagelmis ve bu devletlerin kültürel birikimleri modern Kırgızistan, Özbekistan, Kazakistan Cumhriyetlerine aktarılmıstır. Kırgızlar, Özbekler, Kazaklar Orta Asya’nın en hakiki Türk boylarındandır. Burada belirte gidecegimiz önemli konu de Kırgızlar, Kazaklar, Özbekler milli birlik adı olarak ‘ Kırgız, Özbek, Kazak’ etnonimini kabullenmislerdir. Türk boylarının yerlestigi toprakları oldukça genistir ve boylar de degisik bölgelere dagılmıstı. Çok eski zamanlardan beri tüm Türk boyları kültürel gelisimlerinde silinmez izler bırakarak birçok tarihi olaya sahne olmustur. Kırgız isminin tarihi kaynaklarda yazı seklinde geçmesi hakikaten ta eski devirlere kadar gitmektedir.Bunun de net bir sekilde ispatlamanın yolu de,büyük Hun mparatorlugunun Shan-yü’sü Mo-tun (Mete) zamanında zikredilmesi. M. Ö.99’da iki Çinli general Li Ling ve Wei Lü, Çin’deki Han hanedanından kaçıp Hunlara sıgındıkları zaman, Hunlar bu generallerden Wei Lü’yü Ting-Ling’ler üzerine, Li Ling’i ise Kırgızlar üzerine idareci tayin edildikleri kaynaklarda net bir sekilde belirtilmisti.Bunlar de Hun hanedanlıgı zamanındaki Kırgız isminin geçmesinin net bir ispatıdır. Kırgız isminin kaynaklarda geçmesinin net bir kaynagın belirtirsek o de budur, 572 yılında Mukan Kagan ölünce onun yas törenine katılan kavimler arasında Kırgızlar da vardı. Bu hakkında bilgiler Orhun Abidelerinde net sekilde sunulmaktadır. Kırgızların eski tarihlerde bayrak kaldırarak devlet kurdukları, hakikaten net bir sekilde belirtilmektedir. Biz de bunu belirtirsek 840 yılında Uygur kaganı Ha-so’nun yenilmesiyle Kırgızların bagımsızlıgın belirterek bayragın kaldırması. Kırgızlar, yaklasık bir asır süren Büyük Uygur Kaganlıgına son vererek Ötüken bölgesini ele geçirdiler. Kırgız isminin tarihi kaynaklarda net bir sekilde belirtilmesi hakkında Çin kaynakların dısında Türkçe yazılı kitabelerde de Kırgız adı defalarca kaydedilmistir. 731 yılında Kül Tegin öldügü zaman cenazesine Kırgızlardan Tardus nançu Çor gelmisti. Bu zamanda de Tardus nançu Çor’un Kırgızların lideri oldugunu belirte biliriz. 90 Yukarıda belirtigimiz gibi boylar halinde yasamak, ya da boy organizasyonları halinde çesitli siyasi kuruluslar meydana getirmek, slam Öncesi Türk Tarihinin en karakteristik özelliklerinden biridir. slamiyetin kabulünden günümüze kadar genis bir cografyada hala boy hayatını yasayan degisik Türk grupları varlıgını sürdürmektedir. Kırgızlarda, Kazaklarda, Özbeklerde geçen bazı boyların tarihi ta eskilere kadar dayanmaktadır. Burada de belirte gidecegimiz konu de Kırgızların, Kazakların, Özbeklerin boy olusumundan kuruldugu kaynaklar neticesinde belirtilmektedir. Hatta bu üç milletin içinde bulunan boyların isimleri ta eski tarihe kadar gitmekle beraber günümüzde de yasanmaktadır. Günümüzdeki Kırgızlarda, Kazaklarda, Özbeklerde bulunan boylar hakkında bilgiler bize çogunlukta secereler yardımıyla ulasmaktadır. Boylar hakkında bilgiler yazılan secereler oldukça rol oynamaktadır.Burada de belirtecegimiz konulardan de bu üç millette bulunan boyların isimlerinin ta eskilere kadar gitmesi hem de bu üç millet içindeki bazı aynı veya benzer boyların bulunması. Örnegin burada de biz sırasıyla belirtirsek onlar de asagıdakiler. Kıpçak-Bu boy de Kırgızlarda çkilik boyunda önemli sahada yer almaktadır, hatta Sola Giren Boylarda Kıtan boyunun içindeki Üst Tamga içinde de bulunmaktadır. Kıpçak boyu Özbek boylarının içinde önemli rolü almaktadır. Kıpçak boyları 1391 ve 1395 yılları Osman Bahadır önderliginde, Timur Kagan yönetimiyle Toktamıs’a karsı olan savasta enercili katılmıslar idi. Burada belirttigimiz bilgilere ek olarak Abuhayır Han’ın yönetiminde ve bu han’a güvenligini gösteren ve sonradan de Seybani Han’a güvenli askerligini yapan Türk boyların içinde Kıpçak boyu de önemli yeri almıstı. Kazak Türklerin içinde bulunan Kıpçak boyların belirtirsek, Kıpçak boyu de burada Orta Cüz içinde bulunmaktadır. Buradaki Kıpçaklar da dört büyük oymaktan ibaretti: Kök Murun, Küldenen, Buçay, Karabalık. Nayman boyu-Bu boy Kırgızlarda, Kazaklarda ve Özbeklerde de bulunmaktadır. Bu boyun yerlesme seklin belirtirsek onlar de asagıdakiler. Nayman Kırgızlarda içkilik boyuna girmektedir. Hatta bu içkilik boyun içindeki Kandı boyunda Kandınayman diye geçmektedir. Nayman boyu de içerisinden degisik parçalara ayrılmaktadır. Bizim bunları burada belirtmemize gerek yok herhalde. Çünkü yukarda genis seklinde belirtilmisti. Nayman boyu Özbek Türklerinin içinde de oldukça önemli rolü almıslardı. Timur devrinde buna en yakın is yürüten boyların biri olarak Nayman’lar belirtiliyor. Bu tarihlerde 91 Nayman Boyun Emir Akbuga yönetmekle Timur’un birkaç seferinde katıldıgı belirtiliyor. Bu boy ismi Seybani Han ordusunun içinde geçtigi bellidir. Kazak boylarının içinde geçen Nayman boyu de Orta Cüzde bulunmaktadır. Nayman boyu da on iki oymaga ayrılıyordu: Akbora, Bularçi, Ters Damgalı, Törtovul, Kökcarlı, Ergenekti, Semiz Baganalı, Baltalı, Kazay, Sadır, Matay, Sarı Cumart. Kazak boylarıyla Kırgız boyları tamamen benzer sekilde üçe ayrılmıstı. Kırgız boyları Sag-Sol-çkilik, Kazak boyları de Uluu Cüz-Orta Cüz-Küçük Cüz. Bu sistemi de ordu sistemi diye belirte biliriz. Kazak Türkleri çok eski devirlerden beri Orta Asya’da yasamakta olan bazı Türk boyları ve siyasi gruplarının birlik olusturmaları neticesinde ortaya çıkmıstır. Bu hakkındaki bilgiler Kazak Türkleri secerelerinde net bir sekilde hem de tarihi kaynaklarda açıktan açık belirtilmektedir. Özbek Türkleri-Özbek atı de belirtigimiz seklinde insan isminden gelmektedir. Türk boylarının bu isim altında toplanmasıdır. Boy sistemi günümüzdeki Özbekistan cumhuriyetinde Kırgızistandaki, Kazakistandaki gibi yasanmaktadır. Dünya haberlerinde tarihlerinde tam olarak belli oldugu gibi Avrupanın Osmanlı mparatorlugun paylasmak amacıyla saldırmalarıyla Ruslar, XVII. yüzyıldan itibaren Türkistana dogru ilerlemeye baslamıslardır. I. Petro Kara Deniz ve Baltık denizlerinden Avrupa’ya yol açarak, bütün Asya hanlıklarının ‘kapıları ile kilitlerini aralamıstır’.Bu vakitlerde Ruslar Türkistanı parçalamanın kolay yolun de bulmuslardı. Onların bu kolay yolu de bu bölgede bulunan kardes halkı bir biriyle çekisme dügmesine basmak. Bu bölgelerde bulunan tüm Türk Boylarının-Milletinin mutlu yılları, komutan Timur devrinde oldu, tarihinin bundan sonraki hiçbir döneminde Orta Asya’daki tüm Türk halkı, bu dönemdeki huzur ve mutlulugu yasayamadı. Ancak ne olursa olsun, dısardan gelen söndürme politikaları tam olarak basarılı olamamıstır. Herseye ragmen, Kazaklar, Kırgızlar, Özbekler dini, milli ve kültürel kimliklerini yasatmayı ve muhafaza etmeyi basarmıslardır.