Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2015
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: NETİCEYİ TAYYİBE EKEN
Danışman: SEDA GÜLSÜM GÖKMEN
Özet:Türkçede eğitim-öğretim materyallerinde sözcük birlikteliklerine ilişkinyeterli ve tutarlı açıklamalar bulunmadığı görülmektedir. Bu çalışmanın amacı, anlatımetinlerindeki sözcük birlikteliklerini sınıflandırmak ve eğitim-öğretim ortamlarınaaktarılabilecek bulgular elde etmektir. Bu doğrultuda çalışmada betimsel analiz,içerik analizi, kategori ve frekans analizleri kullanılmıştır. Çalışmanın evrenini anlatımetinleri oluşturmaktadır. Örneklem olarak, küme örnekleme yöntemi ile anlatı(masal, öykü ve roman) metinlerinden bir bütünce oluşturulmuştur. Metinler tarayıcıaracılığıyla bilgisayar ortamına aktarılmış, TEXT (metin) formatına dönüştürülereksayısallaştırılmış ve Türkçe (ISO) olarak işlemlenecek biçimde kodlanarakaraştırmanın derlemine (+/-) 624.089 sözcüklük bir dilsel girdi sağlanmıştır.Çalışmada sözcük birliktelikleri biçimsel, sözdizimsel, anlamsal vekullanımsal açılardan ayrı ayrı sınıflandırılarak değerlendirilmiştir. Bu birliktelikleranlamsal açıdan yarı kısıtlı eşdizimler, kısıtlı eşdizimler, simgesel deyimler ve saltdeyimler olarak, sözdizimsel açıdan ikili veya çoklu yapıda olmalarına göre, biçimselaçıdan ise katı ad öbekleri, yüklemcil birliktelikler ve öbeksel kullanımlar biçimindesınıflandırılmıştır. Genel olarak anlamsal bakımdan anlatı metinlerindeki sözcükbirlikteliklerinin sıradizini: serbest birleşimler > yarı kısıtlı eşdizimler > kısıtlıeşdizimler > simgesel deyimler > salt deyimler şeklindedir. Bu bağlamda MEB287yayınları ilköğretim 6, 7, 8. sınıf Türkçe ders kitapları, çalışma kitapları ve öğretmenkılavuzları ele alınmış, çalışmada sınıflandırılan sözcük birlikteliklerinin anadilieğitiminde nasıl ele alındığına ilişkin değerlendirmeler yapılmıştır.Elde edilen bulgular doğrultusunda sözcük birlikteliklerinin öğretimine ilişkinbir hiyerarşi oluşturulabileceği, anlamsal olarak sözcükler arasındaki bağın sırasıizlenerek öğrencilere öğretilebileceği, eğitim materyallerinin bu sıradizini gözönünde bulundurularak hazırlanması gerektiği sonuçlarına ulaşılmıştır. Sözcükbirlikteliklerinin ölçülmesine yönelik çeşitli etkinlikler yapılabileceği, bu sayedeöğrencilerin dilbilgisi ve sözcük bilgisine yönelik becerilerinin yanı sıra dinleme,konuşma, yazma ve okuma becerilerinin geliştirilmesine katkı sağlanacağıdüşünülmektedir. Çalışma, sözcüklerin bir araya gelişine yönelik betimlemeleryapması açısından dilbilimsel, eğitim materyallerinin oluşturulmasında kullanılacakbilgilere kaynak sağlaması açısından ise eğitsel nitelik taşımaktadır.AbstractIt is observed that there are not sufficient and consistent explanations aboutword combinations (like co-occurences, collocations and idioms) in Turkisheducational materials. The aim of this study is to describe and classify thecombinations of words in narrations to obtain evidence that can be utilized inTurkish language education. For this purpose descriptive analysis, content analysis,category and frequency analysis methods were used. The universe of this study iscomposed of narrative texts and the sample of the study has been selected fromnarrative texts (fairytales, short stories and novels) through cluster sampling method.The corpus has been compiled from Turkish narrative texts which consist of (+/-)624.089 words (token), then digitalized and converted from PDF format into TEXTformat and encoded as Turkish (ISO).In the study, word combinations have been classified based on morphologic,syntactic, semantic and pragmatic criteria respectively. They have been classified assemi-restricted collocations, restricted collocations, figurative idioms and pureidioms semantically, they have been classified as bilateral or multilateralsyntactically, and as rigid noun phrases, predicative relations and phrasal templatesmorpologically. Semantic word combination classes are hierarchically as follows:free combinations > semi-restricted collocations > restricted collocations > figurativeidioms > pure idioms. In this context, MEB 6th, 7th, 8th grade Turkish textbooks,289workbooks and teachers’ guides have been examined and the classified wordcombinations in native language education have been discussed.According to the findings of this study, there could be a semantic hierarchybetween these word combinations, and educational materials should be preparedregarding this hierarchy. In conclusion, various activities can be done in order toimprove students’ skills in listening, speaking, writing and reading as well as theirknowledge of grammar and vocabulary. This study has linguistic features as itanalyses and classifies word combinations in Turkish narrative texts and it also haseducational features as it provides a resource for information that could be used inmaterial development.