Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2014
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: ALİ RIZA YAĞLI
Danışman: ABDULLAH GÜNDOĞDU
Özet:Timurlu Devleti vezîrlik müessesesi, kendine özgü bir yapılanma olarak karşımıza çıkmaktadır. Timurlu devlet teşkilatı ve teşkilatta yer alan vezaret müessesesi, Timurluların devraldığı Çağatay geleneği başta olmak üzere Cengiz ve bozkır geleneğini sürdüren diğer Türk teşkilatlarından; bu kurumu vezîrlik adıyla ortaya çıkaran Arap Devletleri ve Müslüman Türk Devletlerinden ayrı bir özellik sergilemektedir. Timurlu vezaretinin, saymış olduğumuz bu devlet gelenekleri ile ortak yönleri olsa da ana hatları ile farklı olduğu görülmektedir. Timurlu vezîrliğini diğer devletlerdeki vezaretten ayıran en büyük farkı sahip olduğu güçtür. Özellikle Arap Devletleri ve Müslüman Türk Devletlerinde vezîrlik, hükümdardan sonra gelen mutlak güç hüviyetinde idi. Ancak Timurlulardaki bu müessese böyle bir güce sahip değildi. Timurlu vezîrleri, devletin kaderini etkileyecek bir güce sahip olmadıkları gibi hemen hiçbiri kendi insiyatifini dahi kullanamamışlardı. Onlar çoğunlukla kendilerine verilen görevleri yerine getiren memurlardı.Fakat bunlar, devletin içerisinde ve divânda hiçbir etkisi olmayan görevliler de değildi. Zaten Şahruh Mîrza ve sonraki yönetimlerde döneme damga vuran vezîrlerin bulunması bu durumu kanıtlamaktadır. Timurlularda bu makamı dolduran görevlilerin kaynaklarda farklı isimler ile anıldığını da görmekteyiz. Vezîr, nevisendegân-ı Tazik, nevisendegân, bitigci, sahib-i divân, defterî gibi isimler, bu müesseseyi temsil edenlere verilen isimlerdendi. Timurlu vezîrlerinin görev ve sorumluluklarının geniş bir alana yayıldığı dikkat çeken diğer bir husustur. Onlar malî, askerî, imaret, denetim ve yargı gibi konularda faaliyette bulunmuşlardı. Emîr Timur döneminde vezîrlerin faaliyetlerinin askerî ve malî alanda ön plana çıkması bu dönemde uygulanan sefer politikası ile sıkı bir bağlantı içinde olduğunu göstermektedir. Ancak Timurlu vezîrleri, özellikle Şahruh Mîrza ve sonraki dönemlerde malî ve imaret konusunda ön plana çıkacaklardı. Timurlu vezîrlerinin en karakteristik özelliklerinden bir diğeri ise şerik olarak görev yapmalarıydı. Timurlu Devleti'nde neredeyse bu makamda müstakil olarak görev yapan bir vezîr görülmemektedir. Ayrıca merkezdeki vezîrlerin haricinde taşrada, mîrza veya emîrlerin divânında görevli vezîrler de bulunmaktaydı. Timurlu vezîrlerinin şerik olarak görev yapmaları, onların hükümdar veya mîrzalar tarafından kontrol altında tutulduklarını da bize göstermektedir.Ancak vezîrler şerik olarak görev yapmışsa da bunların arasından bir tanesinin, kaynaklarda açıkça ifade edilmemesine rağmen, başvezîr olduğu sonucunu çıkarmaktayız. Yüz kırk altı yıllık Timurlu Devleti'nde tespit edebildiğimiz altmış dokuz vezîr bulunmaktadır. Hondmir, Düstûrü'l-vüzerasında Timurlu hükümdarlarının çok fazla vezîr azledip tayin ettiklerini ve bu sayede devletin ömrünün uzamasını sağladıklarını belirtmektedir. Ancak bu tayin ve azillerin devletin ömrünün uzamasına bir katkısının olduğu tartışmalı bir konudur. Nitekim sadece azil ve tayin sayıyı artırmıyordu. Timurlu vezîrlerinin sayısının çok olmasında, divânda bu makamda bulunan vezîrlerin şerik olarak görev yapmasının etkili olduğunu göz ardı edemeyiz.AbstractTimurid state's vizierate institution emerges as a distinctive structure. The vizierate, in Timurid state organization in particular, exhibits a distinct feature from Genghis and the other Turkish organizations that continue the steppe tradition. It also differs from Arabian empires and Muslim Turkish states which reveals vizierate institution with its name.Although there are many similarities between vizierate in Timurid state and mentioned state traditions it is seen that they are different from each other in terms of main line. The main difference which distinguishes the Timurid vizierate from other states is power it has. The vizierate, especially in Arabian empires and Muslim Turkish states, was the identity of absolute power that comes after monarch. However the vizierate in Timurid state did not have such a power. The viziers in Timurid state did not have power which would affect the fate of the state and none of them could use their own initiative even.Theyweremostlycivil servantswho fulfilltheir assigned tasks. However it does not mean that they have no effection government and diwan. Already in Shahruh Mirza's and subsequent periods existence of viziers who influenced the period proves this case. It is seen that the officers who fulfilled this position are called with different names. The names such as vizier, nevisendegân-ı Tazik, nevisendegân, bitigci, sahib-i divan and defteri are given to representatives of this position. Another issue that attracts attention is that duties and responsibilities of the viziers in Timurid state spread to a broad range. They engaged in various issues such as finance, military, imaret, inspection and judgment. The viziers taking over in military and financial activities in reign of AmirTimur has a tight connection with the expedition policy applied in this period. However viziers in Timurid state would take over in finance and imaret in especially Shahruh Mirza and in subsequent periods. The other one of the characteristic features of the viziers in Timurid state was that they wereacting as serik. In Timurid state there was no any vizier who served in this position detachedly. Also apart from viziers in center there were detached or serik viziers who were attendant in diwans of mirza or amirs in country. However although viziers acted as serik we derive conclusion that one of them, although notexpressedexplicitlyin the sources, was grand vizier. The viziers in Timurid state acting as serik shows us that they were kept under control by rulers or mirzas. One hundred forty-six years in the State of Timurid we can determine that there are sixty-nine viziers. Hondmir, in his Düstûrü'l-vüzera, stated that Timurid rulers had dismissed and appointed many viziers and this provides the statelonger life. However, it is clear that thisappointment and dismissalof the viziers do not contributeto the prolongationof life of the state.Thus, only dismissal andappointment do not increase the number. We cannot ignore that viziers in diwans acting as serik had influence on high number of viziers in Timurid state.