Doğu Türkistan Uygur ağızları

ERKİN EMET

Doğu Türkistan Uygur ağızları

Tezin Türü: Doktora

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2000

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: ERKİN EMET

Danışman: Fatma Sema Özönder

Açık Arşiv Koleksiyonu: AVESİS Açık Erişim Koleksiyonu

Özet:

Bu çalışmanın konusu, Genel Türk dili alanının Güney-doğu bölgesinde konuşulan Doğu Türkistan Uygur lehçesinin Kâşgar, Hoten, Lopnor ve Kumul ağızlarının karşılaştırmalı ses bilgisini içermektedir. Bu çalışmada Türk dilinin r/z kolu için kurulan en eski biçim Ortak Türkçe mukayese noktası olarak kabul edilmiş, bugünkü Uygur lehçesinin edebî türü ile incelenen ağızlar, ünlü ve ünsüz düzenleri ve ses olayları bakımından tarihî ve karşılaştırmalı olarak ortaya konmaya çalışılmıştır. Ağızların birbirleri ile olan yakınlıkları, ağızlar arası geçişler de tespit edilmeye çalışılmış, ayrıca G. Jarring'in 1930'lu yıllarda Doğu Türkistan'da yaptığı derlemeler de dikkate alınmak suretiyle son 70-80 yıl zarfında ağızlarda süren fonetik gelişmeler belirlenmiştir. 570 sayfa olan çalışmanın Giriş kısmında, Uygur Türkleri ve Doğu Türkistan'ın kısaca tarihi, bugünkü nüfus yapısı, dinî yapısı, yönetim sistemi ve bugünkü ekonomik ve sosyal durumu hakkında bilgi verilmiştir. Bu kısımda, ayrıca Uygur Türkçesi, Uygur Türkçesinin Genel Türk dili içindeki yeri, Uygur ağızları, Uygur ağızlarının tasnifi meselesi ve Uygur ağızları üzerinde yapılan çalışmalar belirtilmeye çalışılmış, Uygur ağızlarının Türk dili araştırmaları açısından önemi ve ağızlan birbirinden ayıran temel hususiyetler üzerinde durulmuştur. I. Kısım, hem Doğu Türkistan bölgesinde tarafımızdan yapılan derlemeler hem de bugüne kadar yapılan ağız araştırmalanndaki malzeme temelinde Kâşgar, Hoten, Lopnor ve Kumul Uygur ağızlannın ses bilgisi bakımından değerlendirmesini esas almıştır. Bu kısım, üç bölümden oluşmuştur: 1. Ünlüler, 2. Ünsüzler, 3. Ses Olaylan. Hem incelenen ağızlardaki ses düzeninin incelenmesinde hem de ses olaylarının belirlenmesinde tarihî ve karşılaştırmalı yöntem kullanılmıştır. II. Kısım tarafımızdan derlenen metinlere aynlmıştır. IH. Kısım EL. Kısım' da verilen ağız metinlerinin alfabetik dizinidir. Dizin' de G. Doerfer'in Horasan Türkçesi ağızlanyla ilgili Chorasantiirkish (Wiesbaden 1993) adlı eserindeki Horasan ağızlan için yaptığı düzen dikkate alınmıştır. Sonda tezin hazırlanmasında baş vurulan kaynaklann verildiği Bibliyografya kısmı yer almaktadır. AbstractThe subject of this study includes comparative voice knowledge of Kashgar, Hoten, Lopnor and Kumul accents of the Eastern Turkestan Uygur Dialect spoken in the South-East region of the general Turkish language area. In this study, the oldest form of Common Turkish established for the r/z branch of the Turkish language is accepted as a point of comparison and the literal type of today's Uygur dialect and the studied accents are tried to be presented historically and comparitively in respect of vowel and consonant orders and voice events. It is attempted to determine the relations of the accents and the transitions inter-accents, also, phonetic developments in accents are determined for the last 70-80 years, by considering the studies conducted by G. Jarring in Eastern Turkestan in the 1930s. In the introduction of the study which is 570 pages, information is given about Uygur Turks, short history of eastern Turkestan, population structure, religious structure, government system and today's economic and social situation. Furthermore, in this section, Uygur Turkish, Uygur Turkish's involvement in the general Turkish language, Uygur accents, classification of Uygur accents and other studies on Uygur accents are attempted to be stated and the importance of Uygur accents in studies on the Turkish language and basic properties differing the accents from one another are discussed. In Section I, Kashgar, Hoten, Lopnor, and Kumul Uygur accents are evaluated in respect of linguistics, based on both the compilations by us in Eastern Turkestan and the accent studies conducted so for today. This section is divided into three parts : 1. Vowels, 2. Consonants, 3. Voice Incidents. Historical and comparitive method is used both in studing the voice order in the accents and in specifying voice incidents. Section II is allocated to the texts compiled by us. Section III is an alphabetic index of the accent texts given in Section n. In the index, the order of Horasan accents by G. Doerfer in "Chorasanturkish (Wiesbaden 1993) is taken basic.