Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Temel Tıp Bilimleri Bölümü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2023
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: GÜVEM GÜMÜŞ AKAY
Danışman: Metehan Çiçek
Özet:
Bireysel farklılıkların oldukça dikkat çekici olduğu zaman
algısı, duygulara ve çevreye karşı oldukça hassastır. Genetik varyasyonlar,
zaman algısındaki bireyler arası farklılıkları açıklamakta yetersiz kalsa da,
epigenetik değişiklikler bu anlamda ümit verici görünmektedir. Bu
çalışmada, sosyal stresin, strese
verilen fizyolojik yanıtın ve COMT ve
DRD2 genlerindeki metilasyon
değişikliklerin zaman algısı üzerine etkisinin araştırılması amaçlanmıştır. Bu
amaçla, 44 sağlıklı genç yetişkin gönüllü (23 Kadın, 21 Erkek) deneysel olarak
Trier Sosyal Stres Testi (TSST) kullanılarak akut sosyal strese maruz bırakılmıştır.
Katılımcılara, TSST'den önce ve sonra saniyeler üstü ölçekte (2, 2,5, 3, 3,5 ve
4 sn) görsel zaman yeniden üretme görevi ve kontrol olarak da uzaysal yeniden üretme
görevleri uygulanmıştır. Katılımcıların zaman ve uzay algısı performanslarını
karşılaştırmak için, sırasıyla hedef süre ve büyüklükten sapma katsayıları (CV)
hesaplanmıştır. Kişilerin akut stres ile tetiklenen fizyolojik yanıtlarını
ortaya koymak için TSST öncesi ve sonrasında tükürük kortizol seviyeleri
kolorimetrik ELISA yöntemiyle ölçülmüştür. Ayrıca, TSST öncesi ve sonrası
durumluk kaygı düzeyleri Spielberger'in Durumluk-Sürekli Kaygı Envanteri (STAI)
ile incelenmiştir. Son olarak, COMT
ve DRD2 promotör metilasyonları
pirodizileme ile belirlenmiştir.
Psikometrik
ve kortizol ölçümleri, TSST'nin akut stres yanıtını etkili bir şekilde
tetiklediğini doğrulamıştır. Tekrarlayan ölçümlerde ANOVA ile görev, stres ve
kortizol yanıtı arasındaki ilişkiyi değerlendirdiğimizde, sonuçlarımız görev
ana etkisinin anlamlı olduğunu ve bireylerin zaman algısı görevine kıyasla uzay
algısı görevinde daha doğru tahminler yaptıklarını göstermiştir. Aynı zamanda
stresin anlamlı bir ana etkiye sahip olduğu ve yanı sıra stres ve görev
etkileşiminin de anlamlı olduğu saptanmıştır. Bazal seviyede katılımcıların
zaman aralıklarını olduğundan daha kısa algılama eğiliminde oldukları ve sosyal
stresin zaman uzamasına yol açarak zamanın mutlak zamana daha yakın algılanmasına
neden olduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte sosyal stresin uzay algısı
üzerine etkisinin olmadığı görülmüştür. Sonuçlarımız, kortizoldeki artış
hızının anlamlı bir ana etkiye sahip olmadığını göstermiştir. COMT geni metilasyon seviyesi ile zaman
algısı performansı arasında anlamlı bir pozitif korelasyon bulunmuştur. COMT geninde yüksek oranda metilasyona
sahip kişiler, daha iyi zaman algılama performansı göstermişlerdir.
Ekolojik
geçerliliği kanıtlanmış TSST’yi kullanarak gerçekleştirdiğimiz çalışmamızın
sonuçları akut sosyal stresin aralık zamanlama algısında sapmalara neden
olduğunu desteklemiştir. Sonuçlarımıız bireylerdeki COMT DNA metilasyon seviyeleri farklılıklarının, özellikle dopamin
olmak üzere katekolamin seviyelerinde farklılıklara neden olarak zaman algısını
etkileyebileceğini düşündürmektedir. Buradan yola çıkarak, strese bağlı zaman
algısı performansındaki artışın nedeninin, iç saat hızındaki ve/veya çalışma
belleği ve dikkat dahil olmak üzere bilişsel performanslardaki değişim
olabileceğini düşünmekteyiz. Bununla birlikte, olası mekanizmayı aydınlatmak
için sonuçlarımızın fonksiyonel/moleküler nörogörüntüleme verileriyle
desteklenmesi gerekmektedir.