Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2005
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Sadettin ÖZEL
Danışman: UĞUR DOĞAN
Özet:Eriyebilen kayaçlardan olan jips Anadolu'da kireçtaşına oranla oldukça az görülen bir kayaç türüdür. Ancak çalışmaya konu olan Sivas Doğusu (Hafik çevresi) jipsin Anadolu'da en çok yüzeylendiği kesimdir. Kalınlığı 750 metreye ulaşan masif Miyosen jipslerin bulunduğu bu bölgede; lapya, erime dolini, çökme dolini, kör vadi, karstik kaynak, düden mağara, tavanı açılmış mağara, doğal köprü, boğaz ve polye gibi tüm karstik şekiller bir arada bulunmaktadır. Çalışma alanı Miyosen sonunda yükselerek tamamen karalaşmıştır. Bundan sonra iklim de değişerek yağmur ve akarsu şebekesinin bol olduğu bir devir başlamıştır. Bu şartlar altında bölgedeki erozyon artmış kara halinde olan sahada jipsler üzerinde 1460-1600 metrelerde görülen aşınım yüzeyi gelişmiştir. Ayrıca Pliyosen'de aşınan malzemelerin birikmesiyle konglomera tabakaları meydana gelmiştir. Geç Pliyosen'den itibaren gerek akarsuların yataklarını sürekli olarak derine kazmaları, gerekse de jipsin hızla karstlaşması sonucunda özellikle Kızılırmak ve ona karışan Acısu nehri çevresindeki jips tabakaları hızla boşaltılmıştır. Bu aşınmaya bağlı olarak Geç Pliyosen'den itibaren Kızılırmak vadisi çevresinde bir oluk şeklinde doğu-batı yönünde uzanan Erken Kuaterner aşınım yüzeyi gelişmeye başlamıştır. Bu aşınım yüzeyi 1350-1420 metreler arasında görülmektedir. Pliyosen aşınım yüzeyi genç karstın, Kuaterner aşınım yüzeyi ise olgun karstın görüldüğü alanlardır. Sahanın kuzeyinde doğu-batı doğrultusunda uzanan Pliyosen aşınım yüzeyinde hakim şekli erime dolinleri iken, güneyde Kızılırmak ve Acısu nehirleri çevresindeki Kuaterner aşınım yüzeyinin hakim şekli çökme dolinleridir. Kızılırmak nehrinin Kuaterner başlarında hızla yatağını derine kazması bunun sonucunda yüzeyden gerçekleşen drenajı yeraltına indirmiş, yatay mağara tavanları yükselmiştir. Neticede, mağaraların tavanları çökerek Kuaterner aşınım yüzeyinin hakim şekli çökme dolinleri oluşmuştur. Bölgede kaide seviyesine yaklaşan jips alanlarında karst kenar ovaları halinde açık polyeler ve paleo vadilerin karstlaşması ile drenajı yeraltından sağlanan kapalı polyeler gelişmiştir. Günümüz şartlarında Pliyosen aşınım yüzeyinde karstik gelişim devam etmektedir. Kuaterner aşınım yüzeyi ise hızlı bir tahrip süreci içerisindedir.