Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2011
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: FEHMİ ARIKAN
Danışman: HAMDİ UYSAL
Özet:Anadolu yaban koyunu (Ovis gmelinii anatolica), ülkemizde yaşayan endemik bir memeli türüdür. Ülkemizdeki en büyük Anadolu yaban koyunu popülasyonu Konya Bozdağ Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (YHGS)'nda bulunmaktadır. Doğal yaşam alanlarının giderek küçülmesi ve kaçak avcılık nedenleriyle türün nesli tehlike altındadır. Endemik bir alt tür olmasından ve evcil koyunların atası olduğuna dair çalışmaların bulunmasından dolayı ülkemiz Anadolu yaban koyunları biyolojik ve kalıtsal zenginliğimizin önemli birer unsurudurlar. Doğada serbest halde bulunan yaban hayvanları için klinik gözlem yapmak çoğu zaman imkânsızdır. Bu nedenle, serum analizleri gibi klinik biyokimya uygulamaları hayvanın sağlık ve beslenme durumu, kondüsyonu ve hatta yaşadığı habitatın özellikleri gibi pek çok konuda destekleyici bilgiler vermesi bakımından çok önemlidir. Bu tez çalışmasında Anadolu yaban koyunlarının çeşitli kan parametrelerine ait referans değerlerin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu çalışmada analizleri yapılan kan numuneleri Konya Bozdağ YHGS'de bulunan Anadolu yaban koyunları'ndan alınmıştır. Klinik açıdan sağlıklı, 3-4 yaşlı, 30 erkek ve 30 dişi olmak üzere toplam 60 hayvandan alınan kan bu çalışmanın materyalini oluşturmuştur. Serum numunelerindeki mineral madde düzeyleri Atomik Absorbsiyon Spektrofotometresi kullanılarak belirlenmiştir. Serum IgA ve IgG düzeyleri ELISA testleri ile belirlenmiştir. Mineral maddeler ve antikorlar dışındaki tüm parametreler ticari test kitleri kullanılarak otoanalizörde ölçülmüştür. Elde edilen sonuçlar bilgisayarda oluşturulan bir veritabanına yüklenmiştir. Veriler daha sonra istatistik analizlerin gerçekleştirildiği istatistik yazılım programına aktarılmış ve her bir parametre için ortalama değer ve güven aralıkları tespit edilmiştir.Elde edilen sonuçlara göre Anadolu yaban koyunlarında ALT enzimi aktivitesi dişilerde 23,7 ± 1,6 U/L (20,4 – 27), erkeklerde 22,1 ± 1,4 (19,2 – 25); AST aktivitesi dişilerde 235,3 ± 33,6 U/L (166,2 – 304,5), erkeklerde 162 ± 11 U/L (139,4 – 184,7); ALP aktivitesi dişi hayvanlarda 139 ± 10,3 U/L (117,7 – 160,3), erkeklerde 187,3 ± 18,8 U/L (148,5 – 226); LDH aktivitesi diĢilerde 600,3 ± 34,3 U/L (529,8 – 670,7), erkeklerde 490,1 ± 27,2 U/L (434,2 – 546,1); GGT aktivitesi diĢilerde 59,4 ± 2,4 U/L (54,3 – 64,4), erkeklerde 57,7 ± 1,7 U/L(54,1 – 61,2); CK aktivitesi diĢi koyunlarda 1811,1 ± 370,3 U/L (1051,3 – 2570,9), erkeklerde 882,2 ± 187,6 U/L (496,4 – 1268) ve lipaz aktivitesi dişilerde 39,2 ± 4,5 U/L (30 – 48,5) ve erkeklerde 32,2 ± 2,4 U/L (27,2 – 37,1) olarak tespit edilmiĢtir.Analizi yapılan diğer parametrelerden glikoz seviyesi dişilerde 166,2 ± 9,7 mg/dL (146,2 – 186,2), erkeklerde 145,3 ± 10,6 mg/dL (123,4 – 167,2); kan üre azotu (BUN) dişi koyunlarda 16,5 ± 0,9 mg/dL (14,5 – 18,5), erkeklerde 15,8 ± 1 mg/dL (13,6 – 18,0); kreatinin düzeyi dişilerde 1,4 ± 0,03 mg/dL (1,3 – 1,4), erkeklerde 1,3 ± 0,04 mg/dL (1,3 – 1,4); ürik asit seviyesi dişilerde 0,8 ± 0,03 mg/dL61(0,7 – 0,9), erkeklerde 0,9 ± 0,03 mg/dL (0,8 – 0,9); bilirubin dişilerde 0,1 ± 0,01 mg/dL (0,12 – 0,17), erkeklerde 0,1 ± 0,01 mg/dL (0,1 – 0,2); toplam protein düzeyi dişi koyunlarda 6,3 ± 0,1 g/dL (6,0 – 6,5), erkeklerde 6,5 ± 0,1 g/dL (6,2 – 6,7); albumin seviyesi diĢilerde 2,4 ± 0,07 g/dL (2,2 – 2,5), erkeklerde 2,5 ± 0,07 g/dL (2,4 – 2,7); kolesterol dişilerde 62,8 ± 1,9 mg/dL (58,9 – 66,8), erkeklerde 55,1 ± 1,9 mg/dL (51 – 59,1); trigliserid düzeyi dişilerde 49,5 ± 7,3 mg/dL (34,4 – 64,7), erkek hayvanlarda 38,0 ± 3,4 mg/dL (31 – 45,1); laktik asit seviyesi dişi hayvanlarda 12,1 ± 0,4 mmol/L (11,1 – 13,1), erkeklerde 12,6 ± 0,7 mmol/L (11 – 14,1); ferritin seviyesi dişilerde 134,1 ± 24,9 ng/mL (82,8 – 185,4), erkeklerde 60,7 ± 9,5 ng/mL (41,2 – 80,2); üre düzeyi ise dişi Anadolu yaban koyunlarında 39 ± 2,5 mg/dL (33,7 – 44,2) ve erkeklerde ise 30,7 ± 2,8 mg/dL (24,9 – 36,6) olarak belirlenmiĢtir. Bu çalıĢmada iki farklı immunglobülin düzeyi araştırılmıştır. Buna göre dişi Anadolu yaban koyunlarında IgG düzeyi 58,8 ± 1,3 ng/ml (56 – 61,9); IgA düzeyi 0,35 ± 0,008 μg/ml (0,33 – 0,37) olarak tespit edilmiĢtir. Erkeklerde ise IgG düzeyi 52,4 ± 1 ng/ml (50,3 –54,5); IgA düzeyi 0,30 ± 0,004 μg/ml (0,29 – 0,31)’dir. Mineral maddelerden sodyum dişi koyunlarda 146,6 ± 0,9 mEq/L (144,6 – 148,7), erkeklerde 147,7 ± 1,1 mEq/L (145,5 – 150); serum potasyum seviyesi dişilerde 4,9 ± 0,2 mEq/L (4,4 – 5,3), erkeklerde 4,9 ± 0,2 mEq/L (4,5 – 5,4); kalsiyum seviyesi dişilerde 9,6 ± 0,1 mg/dL (9,3 – 9,9), erkeklerde 9,7 ± 0,1 mg/dL (9,4 – 10); fosfor düzeyi diĢilerde 4,6 ± 0,2 mg/dL (4,1 – 5), erkeklerde 4,6 ± 0,2 mg/dL (4,1 – 5); magnezyum dişilerde 3,0 ± 0,06 mg/dL (2,8 – 3,1), erkeklerde 2,9 ± 0,06 mg/dL (2,8 – 3); bakır seviyesi dişilerde 159,2 ± 2,7 μg/dL(153,6 – 164,8), erkeklerde 160,9 ± 2,8 μg/dL (155 – 166,8); demir düzeyi dişilerde 120,5 ± 7,2 μg/dL (105,6 – 135,4), erkeklerde 121,3 ± 8,5 μg/dL (103,7 – 138,8); çinko dişi koyunlarda 116,7 ± 3,2 μg/dL (110,1 – 123,3), erkeklerde 108 ± 3,4 μg/dL (100,9 – 115,1) olarak belirlenmiştir. Anadolu yaban koyunlarında cinsiyetler arasında istatistik açıdan farklılık gösteren serum parametreleri AST (p<0,05), LDH (p<0,05), ALP (p<0,01), kolesterol (p<0,001), ferritin (p<0,05), üre (p<0,05), çinko (p<0,05), IgA (p<0,001) ve IgG (p<0,001) olarak belirlenmiştir. Bu çalışma ile Anadolu yaban koyunlarının klinik biyokimya bakımından önemli kan parametrelerinin referans seviyeleri belirlenmiştir. Araştırmacıların yapılacak diğer çalışmalarda hayvanlardan kan almaları ve sonuçları bu çalışmada elde edilen değerler ile kıyaslamaları durumunda hayvanların kondüsyon ve beslenme durumu, hastalıkları ve çevresel stres faktörleri gibi konularda bilgi edinmeleri mümkün olabilecektir ve bu da endemik olan Anadolu yaban koyunlarının popülasyon düzeyinde sağlık taramalarının yapılması yönünden faydalı olacaktır.AbstractAnatolian Mouflon (ovis gmelinii anatolica) is an endemic mammalian subspecies living in Turkey. Konya Bozdag Wildlife Improvement Area hosts the largest Anatolian Mouflon population today. This species is in danger of extinction due to habitat loss caused by human activities and illegal hunting. Anatolian Mouflon is very important for our biological diversity and genetic heritage since its endemic to Turkey and there are studies showing that the Anatolian Mouflon is the most possible ancestor of domestic sheep. Clinical observations for free ranging wild animals are not possible for most of the cases. Therefore clinical biochemistry applications, such as serum analysis, are very useful because they can provide information on the health and nutrition status of the animal, and even the quality of the habitat they live. In this study, it is aimed to determine reference values of blood parameters for Anatolian Mouflon. The blood samples analyzed in this research were obtained from 30 female and 30 male Anatolian Mouflons living in Konya Bozdag Wildlife Improvement Area. Clinically healthy, 3 or 4 aged mouflons comprised the research material. Levels of blood minerals were determined by using Atomic Absorption Spectrophotometer. Serum immunoglobulin levels were detected by Elisa kits read on micro plate readers. An autoanalyser was used for all the parameters excluding minerals and immunoglobulins. All the results were recorded on a computer database. They were than transferred to statistics software on which they were analyzed statistically. Mean values as well as confidence intervals for parameters have been obtained for each gender separately.According to the results, levels of liver enzymes are as follows: ALT 23,7 ± 1,6 U/L (20,4 – 27) for females, 22,1 ± 1,4 (19,2 – 25) for males; AST 235,3 ± 33,6 U/L (166,2 – 304,5) for females, 162 ± 11 U/L (139,4 – 184,7) for males; ALP 139 ± 10,3 U/L (117,7 – 160,3) for females, 187,3 ± 18,8 U/L (148,5 – 226) for rams; LDH 600,3 ± 34,3 U/L (529,8 – 670,7) for ewes, 490,1 ± 27,2 U/L (434,2 – 546,1) for males; GGT 59,4 ± 2,4 U/L (54,3 – 64,4) for females, 57,7 ± 1,7 U/L (54,1 – 61,2) for males; CK 1811,1 ± 370,3 U/L (1051,3 – 2570,9) for females, 882,2 ± 187,6 U/L (496,4 – 1268) for rams; lipase 39,2 ± 4,5 U/L (30 – 48,5) for females, and 32,2 ± 2,4 U/L (27,2 – 37,1) for males.The following results were obtained for some of the parameters: Glucose 166,2 ± 9,7 mg/dL (146,2 – 186,2) for females, 145,3 ± 10,6 mg/dL (123,4 – 167,2) for males; BUN 16,5 ± 0,9 mg/dL (14,5 – 18,5) for females, 15,8 ± 1 mg/dL (13,6 – 18,0) for males; creatinine 1,4 ± 0,03 mg/dL (1,3 – 1,4) for females, 1,3 ± 0,04 mg/dL (1,3 – 1,4) for males; uric acid 0,8 ± 0,03 mg/dL (0,7 – 0,9) for ewes, 0,9 ± 0,03 mg/dL (0,8 – 0,9) for males; bilirubin 0,1 ± 0,01 mg/dL (0,12 – 0,17) for females, 0,1 ± 0,01 mg/dL (0,1 – 0,2) for males; total protein 6,3 ± 0,1 g/dL (6,0 – 6,5) for females, 6,5 ± 0,1 g/dL (6,2 – 6,7) for males; albumin 2,4 ± 0,07 g/dL (2,2 –632,5) for ewes, 2,5 ± 0,07 g/dL (2,4 – 2,7) for rams; cholesterol 62,8 ± 1,9 mg/dL (58,9 – 66,8) for females, 55,1 ± 1,9 mg/dL (51 – 59,1) for males; triglyceride 49,5 ± 7,3 mg/dL (34,4 – 64,7) for females, 38,0 ± 3,4 mg/dL (31 – 45,1) for males; lactic acid 12,1 ± 0,4 mmol/L (11,1 – 13,1) for females, 12,6 ± 0,7 mmol/L (11 – 14,1) for males; ferritin 134,1 ± 24,9 ng/mL (82,8 – 185,4) for females, 60,7 ± 9,5 ng/mL (41,2 – 80,2) for males; urea 39 ± 2,5 mg/dL (33,7 – 44,2) for females, and 30,7 ± 2,8 mg/dL (24,9 – 36,6) for males. Two kinds of immunoglobulins were analysed in this study. IgG level for female Antolian Mouflons is 58,8 ± 1,3 ng/ml (56 – 61,9), and 0,35 ± 0,008 μg/ml (0,33 – 0,37) for IgA. Results for rams are 52,4 ± 1 ng/ml (50,3 –54,5) for IgG and 0,30 ± 0,004 μg/ml (0,29 – 0,31) for IgA. Results for the blood minerals are as follows: Sodium 146,6 ± 0,9 mEq/L (144,6 – 148,7) for females, 147,7 ± 1,1 mEq/L (145,5 – 150) for males; potassium 4,9 ± 0,2 mEq/L (4,4 – 5,3) for females, 4,9 ± 0,2 mEq/L (4,5 – 5,4) for males; calcium 9,6 ± 0,1 mg/dL (9,3 – 9,9) for females, 9,7 ± 0,1 mg/dL (9,4 – 10) for males; phosphorus 4,6 ± 0,2 mg/dL (4,1 – 5) for females, 4,6 ± 0,2 mg/dL (4,1 – 5) for males; magnesium 3,0 ± 0,06 mg/dL (2,8 – 3,1) for females, 2,9 ± 0,06 mg/dL (2,8 – 3) for males; copper 159,2 ± 2,7 g/dL (153,6 – 164,8) for females, 160,9 ± 2,8 g/dL (155 – 166,8) for males; iron 120,5 ± 7,2 μg/dL (105,6 – 135,4) for females, 121,3 ± 8,5 μg/dL (103,7 – 138,8) for males; zinc 116,7 ± 3,2 mg/dL (110,1 – 123,3)for females, 108 ± 3,4 mg/dL (100,9 – 115,1) for males. There were some significant differences in values from females and males. Significant difference was seen for AST (p<0,05), LDH (p<0,05), ALP (p<0,01), cholesterol (p<0,001), ferritin (p<0,05), urea (p<0,05), zinc (p<0,05), IgA (p<0,001) and IgG (p<0,001). Reference values for parameters mattered for clinical biochemistry on Anatolian Mouflon were obtained in this study. In the future studies, blood samples might be analyzed and compared with the referans intervals and thus information on nutritional status, disease condition, and stress factors might be received. This can be helpful to monitor this endemic subspecies on population level.