Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2018
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: AYŞE EDA GÜNDOĞDU
Danışman: SEDA GÜLSÜM GÖKMEN
Özet:Çekirdek bir sözcük etrafında belirgin bir biçimde eşdizimsel dağılım gösteren diğer sözcüklerin kavramsal içeriklerini ortaya koyarak o sözcüğün anlambilimsel profilini betimlemeyi amaçlayan anlam tercihi araştırmaları ile bir sözcüğün herhangi bir dilsel bağlamda, tümcesel/tümceüstü düzeyde ne tür tutumsal bir içerik kazandırdığını ortaya koyan söylem ezgisi çalışmaları sözcük anlambilimin temel çalışma alanlarından biridir. Bu tez çalışması, Türkçede sıfatların farklı anlam düzeylerinde hangi anlamsal ulamları tercih ettiğini ortaya koymayı ve farklı bağlamsal koşullarda ne tür tutumsal içeriğe sahip olduğunu çözümlemeyi amaçlamaktadır. Araştırmanın ilk aşamasında alanyazın taraması yapılmış ve farklı kategorilerden yirmi dört sıfat araştırmaya dahil edilmiştir. Seçim sürecindeki temel ölçütler, sıfatların doğal dilde kullanım sıklıklarının yüksek olması ve kendi aralarında belirli anlambilimsel ilişkilere sahip olmalarıdır. Bu kapsamda boyut sıfatları (düz, eğri, yamuk, yuvarlak); biçim sıfatları (yüksek, alçak, uzun, kısa); dokunsal sıfatlar (sıcak, ılık, serin, soğuk); işitsel sıfatlar (sesli, sessiz, gürültülü, sakin); renk sıfatları (beyaz, siyah, ak, kara) ve tat sıfatları (acı, ekşi, tatlı, tuzlu) araştırmanın sınırlılığını oluşturmaktadır. Sonraki aşama sıfatların çeşitli Türkçe sözlüklerdeki görünümlerinin ortaya konması ve bu içeriklerin uzman görüşleri tarafından düzenlenmesini kapsamaktadır. Bu süreçte her bir sıfat için Sıfat Tanımı Uzman Görüş Formu ve Seçimsel Sınırlılıklar Uzman Görüş Formu hazırlanmış; dil öğretimi, dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı alanlarından toplam sekiz uzmana sunulmuştur. Çalışmanın ilk bölümü olan sıfatların anlam tercihi açısından 416 değerlendirilmesi bölümünde dil kullanıcılarının görüşlerini almak için yargı testleri kullanılmıştır. Yine her sıfat için ayrı ayrı düzenlenen Anlam Tercihi Belirleme Yargı Testi temel alınarak ulamlar belirlenmiştir. Çalışmanın ikinci aşamasında söylem ezgisi görünümlerinin ortaya konması için yine uzmanlara üç farklı test uygulanmıştır. İlk olarak sıfatların çağrışımsal alanları, ikinci olarak sıfatlarla eşdizimlilik gösteren adların çağrışımsal alanları, üçüncü olarak öbek yapı görünümlerinin söylem ezgisi ortaya konmuştur. Bu bilgilerden de yola çıkılarak son aşamada tümcesel/tümceüstü düzeydeki söylem ezgisi görünümleri söylem çözümlemesi yoluyla elde edilmiştir. Testlerden elde edilen verilerin tamamı Fleiss-Kappa güvenirlik testiyle sınanmıştır. Çalışmada sonuç olarak sınırlılıklar kapsamındaki sıfatların temel ve değişmeceli anlam düzeylerinde tercih ettikleri anlambilimsel ulamlar ile sıfatların dilsel bağlama hangi tutumsal içeriklerle katkıda bulunduğu ayrıntılandırılmış bir biçimde ortaya konmuştur. Çalışmanın çıktılarının anadili ve yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde, başta sözvarlığı öğretimi olmak üzere dilbilgisi ve okuma, yazma, dinleme, konuşma becerilerinin eğitimi alanlarına bilimsel ölçütlerle düzenlenmiş, geniş kapsamlı dilsel veri sunması açısından yararlı olacağı düşünülmektedir. Discourse prosody studies, which reveal what kind of attitudinal contents a word gains in any linguistic context and sentence-level or meta-sentence-level, is one of the main study fields of word semantics with semantic preference studies that aim to describe the semantic profile of a core word by revealing conceptual contents of collocational words which ranges around that word in a collocational manner clearly. This thesis study aims to reveal which semantic categories adjectives prefer in different meaning levels and analyse what kind of attitudinal contents they have in different contextual conditions. In the first phase of the study, literature in the field was reviewed and twenty-four adjectives from different categories were included in the study. Main criterions in the selection process were that there was a high frequency of the adjectives in usual language and that they had certain semantic relations within themselves. In this context, descriptive adjectives (high, low, tall, short), adjectives of shape (smooth, curved, tilted, round), tactile adjectives (hot, warm, cool, cold), adjectives for auditory (loud, silent, noisy, quiet), adjectives for colour (white, black, bright, dark) and adjectives for taste (bitter, sour, sweet, salty) formed the restriction of the study. Next phase contained revealing how adjectives appear in various Turkish dictionaries and how these contents were ordered by experts' opinions. In this process, "adjective definition expert opinion form" and "selective restrictions expert opinion form" were prepared for each adjective and they were presented to eight experts from language teaching, linguistics, Turkish Language and Literature fields. In the first part of the study, evaluation of adjectives in terms of 418 meaning preference, judgement tests were used in order to get the ideas of users. Again, categories were based on the Meaning Preference Determination Test which was prepared for each adjective individually. In the second part, to reveal the appearance of discourse prosody, three different tests were applied to experts. Firstly, connotative areas of adjectives; secondly, connotative areas of nouns that are collocative to adjectives; and thirdly, discourse prosody of group structures were revealed. With this information, in the last phase, sentence-level / meta-sentence-level discourse prosody appearances were obtained by discourse analysis. All the data obtained through the tests was examined with Fleiss-Kappa reliability test. In the study, as a result, semantic categories in main and changing meaning levels that adjectives in restrictions extents preferred, and with which attitudinal contents adjectives contributed to linguistic context were revealed in detail. It is considered that outcomes of the study will be beneficial for teaching Turkish as a second and foreign language, especially for teaching lexicon and also grammar, reading, writing, listening, speaking skills as it provides with a scientific, extensive linguistic data.