Yaşlı bireylerde bilişsel esnekliğin psikiyatrik semptomlarla ve günlük yaşam aktiviteleriyle ilişkisinin değerlendirilmesi

Tezin Türü: Tıpta Uzmanlık

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Ankara Dışkapı Yıldırım Beyazıt Sağlık Uygulama Ve Araştırma Merkezi, Dahili Tıp Bilimleri Bölümü, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2023

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: EZGİ CELLAT

Asıl Danışman (Eş Danışmanlı Tezler İçin): Hasan Kaya

Eş Danışman: Kazım Cihan Can

Özet:

Amaç: Bilişsel esneklik, birden fazla bilişsel alanın rol aldığı bir süreçtir. Yaşlanmayla birlikte bilişsel alanlarda meydana gelen bozulma, yaşlı bireylerin yaşam kalitesini düşürerek ruhsal ve fiziksel sorunlara neden olmaktadır. Araştırmamızda, yaşlı bireylerde bilişsel esnekliğin psikiyatrik semptomlarla ve günlük yaşam aktiviteleriyle ilişkisinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem: Araştırmamız, tanımlayıcı tipte gözlemsel bir çalışmadır. Araştırmaya Ağustos 2022- Kasım 2022 tarihleri arasında Ankara Şehir Hastanesi Geriatri Polikliniği'ne başvuran 65 yaş ve üzerinde, Standardize Mini Mental Durum Testi (SMMT) puanı ≥25 olan, bilinen nörolojik ve psikiyatrik hastalığı bulunmayan ve geçmişte/halen alkol-madde kullanım bozukluğu olmayan 131 kişi dahil edildi. Katılımcıların sosyodemografik ve klinik özelliklerine ilişkin sorular içeren vaka rapor formları dolduruldu. Bilişsel esnekliği değerlendirmek için Bilişsel Esneklik Envanteri (BEE), Wisconsin Kart Eşleme Testi (WKET), İz Sürme Testi A, B (İST A, B) ve Stroop Testi uygulandı. Psikiyatrik semptomlar Belirti Tarama Testi (SCL-90-R), Geriatrik Depresyon Ölçeği (GDÖ), Durumluk Kaygı Ölçeği (DKÖ), Sürekli kaygı Ölçeği (SKÖ) ile değerlendirildi. Günlük yaşam aktiviteleri (GYA) ise Katz Günlük Yaşam Aktivitesi İndeksi ve Lawton Enstrümental Günlük Yaşam Aktivitesi Skalası ile ölçüldü. Verilerin analizi sonucunda p<0,05 istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi. Bulgular: Bilişsel esnekliği predikte etmede; nöropsikolojik test alt puanlarından WKET toplam perseveratif hata sayısı, İST B-A süre ve Stroop 5 süre puanları kullanılmıştır. Bu parametrelerin tamamının diğer faktörlerden (yaş, cinsiyet, diyabet (DM), hipertansiyon (HT), depresif eğilim ve anksiyete eğilimi) bağımsız olarak eğitim yılından etkilendiği saptanmıştır. WKET toplam perseveratif hata sayısı puanı psikiyatrik semptomlarla ve günlük yaşam aktiviteleriyle ilişkili bulunmamıştır. Katılımcıların yürütücü işlevleri değerlendiren İST ile dikkati kaydırma yeteneğini ve inhibisyonu değerlendiren Stroop Testi performanslarındaki düşüklüğün depresif eğilimle ilişkili olduğu tespit edilmiştir. Bilişsel esnekliği değerlendiren testlerde daha iyi performans sergileyen katılımcıların daha iyi temel ve enstrümental günlük yaşam aktivitelerine sahip olduğu saptanmıştır. Araştırma grubumuzda sık görülen hipertansiyon ve diyabetin bilişsel işlevleri etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Ek olarak, diyabetin diğer faktörlerden bağımsız şekilde temel günlük yaşam aktivitelerini etkilediği bulunmuştur. Sonuç: Araştırmamız, yaşlı bireylerde bilişsel esnekliğin depresif eğilim ve günlük yaşam aktiviteleri ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Ayrıca, eğitim yılı ve kronik hastalık ara değişkenlerinin önemi de göz ardı edilmemelidir. Bilişsel esnekliğin nasıl etkilendiğine dair daha kapsamlı modeller geliştirmek için genetik, nörobiyolojik, nörogörüntüleme yöntemlerini kullanmanın daha uygun olacağı ve ilişkili parametrelerin bu sayede optimal değerlendirileceği kanaatindeyiz. Anahtar kelimeler: Yaşlanma, bilişsel esneklik, psikiyatrik semptom, günlük yaşam aktiviteleri