Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2014
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: ABDRASUL İSAKOV
Danışman: ÜÇLER BULDUK
Özet:Kırgızlar ile Moğolların bilinen tarihleri Hun devrine kadar uzanmaktadır. Kırgız-Moğol ilişkilerinin menşei Dinling, Juan-juan ve Göktürk devirlerine kadar gider. Kitanların Çin'de devlet kurup bölgesinde önemli rol oynamaya başlamasıyla Kırgız-Kitan ilişkileri de gelişmiştir. Kırgız-Kitan ilişkileri Kırgız-Moğol ilişkilerinin dönüm noktasını teşkil etmektedir. Bu tarihlerden itibaren Kırgızlar Moğol dilli boy ve milletler ile sürekli yoğun ilişki içinde oldular. A-pao-chi önderliğinde Kitanların bir kısmının günümüz Kırgızistan topraklarında Karahıtay Devleti'ni kurmaları Kırgız-Kitan ilişkilerinin yeni boyutlara taşındığının belirtisidir. Yenisey Kırgızları XI.-XII. yüzyıllarda Tatar, Shih-wei, Kon(g)urat, Merkit, Kereit ve özellikle Naymanlar ile ilişki içinde oldular. Bu kabileler ile aynı coğrafyayı paylaşan Kırgızlar, onlarla bazen savaştılar, bazen de dünür oldular. Karşılıklı kaynaşma yaşandı. Günümüz Kırgız halkı içindeki Kon(g)urat, Merkit, Kereit, Nayman vs. boy ve uruğları daha o devirlerde Kırgızların arasına katılmışlardı. XIII. yüzyılda Cengiz Han'ın güçlenip çevresindeki kabile ve devletleri kendine boyun eğdirdi. Yenisey Kırgızları da Cengiz'in egemenliğini ilk tanıyan Türk halkı olarak tarihe geçti. Kırgız toprakları XII. yüzyıldan itibaren Moğolların taht mücadelelerinde mağlup olan prenslerin sığınma yeri konumunda idi. Bu durum ilerleyen yüzyıllarda da değişmedi. Üstelik Kırgızlar, Cengiz ve oğullarına karşı sürekli isyan ettiler. Bunun sonucunda Kırgızlar Moğol hanları tarafından çeşitli yerlere sürgün edilerek sindirildi. Cengiz oğullarının parçalanıp zayıflamasından sonra tarih sahnesine Oyratlar çıktılar. Oyrat federasyonunun kurucuları arasında Kırgızların da bulunduğu ile ilgili ciddi görüşler bulunmaktadır. Kırgızlar, Oyratlar ile birlikte kuzeydeki Moğol dilli kabileler olarak bilinen Tumat, Baarin, Bargut vs. ile de yoğun ilişkiler içinde oldular.AbstractThe roots of Kyrgyz and Mongols go back to Hun era. The origin of the Kyrgyz- Mongol relationship extends over Dinling, Juan-juan and Gokturk eras. When the Khitans formed a state in China and started to play a significant role in their area, the Kyrgyz-Khitan relationship was developed. The Kyrgyz-Khitan relationship constituted a turning point in the Kyrgyz- Mongol relationship. From these dates on, the Kyrgyz were continuously in a deep connection with the Mongolian speaking tribes and nations. Foundation of the Kara-Khitan state by a part of the Khitans under the leadership of A-pao-chi in today's Kyrgyzstan was a sign that the Kyrgyz-Khitan relationship acquired a new dimension. The Yenisei Kyrgyz were in connection with Tatar, Shih-wei, Kon(g)urat, Merkit, Kereid and especially, Naiman in XI.-XII. centuries. The Kyrgyz, sharing the same geography with these tribes, sometimes fought a battle with them and sometimes formed a family relationship by marriage. Mutual cohesion was formed. Kon(g)urat Merkit, Kereid, Naiman, etc. tribes and clans in today's Kyrgyz society had joined among the Kyrgyz as early as then. Genghis Khan grew stronger in XIII. century and made the tribes and states in the region obey himself. The Yenisei Kyrgyz went down in history as the first Turkish folk recognized the sovereignty of Genghis Khan. Kyrgyz lands were in a position of shelter as from XII. century for the princes defeated in the Mongols' fight for the throne. This situation did not change in the forthcoming centuries. Furthermore, the Kyrgyz continuously revolted against the Genghis and his sons. In consequence, the Kyrgyz were suppressed by having been exiled to various places by Mongol khans. After the sons of Genghis were weakened and parted, Oirats came into the stage of history. There are significant opinions regarding that the Kyrgyz were among the founders of the Oirat federation. The Kyrgyz were in deep connection with the Oirats and Tumat, Baarin, Bargut, etc. known as the Mongolian speaking tribes in the north.