Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2011
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Hakan KAYA
Danışman: ABDÜLLATİF ARMAĞAN
Özet:ÖZET XVII. yüzyıl Osmanlı toplumunda Nakşibendi tarikatının (İstanbul-Diyarbakır-Bursa) konu edildiği bu çalışmada, adı geçen tarikatın zikredilen yerlerde ne derecede etkili olduğu ortaya konulmuş, Osmanlı’nın bu üç büyük şehrinde bulunan tekkeler ve bu tekkelerde görev yapan şeyhler hakkında bilgi sunulmuş, tarikatın devletle nasıl bir ilişkide olduğu gözden geçirilmiş, tarikat üyeleri ile ulema arasında nasıl bir ilişkinin olduğu tespit edilmiş, tarikatın halk ile ilişki düzeyinin hangi boyutta olduğu açıklanmaya çalışılmıştır. XVII. yüzyılda Nakşibendî tarikatıyla ilgili az sayıda çalışma yapılmış olmasından dolayı XVII. yüzyıl araştırma dönemi olarak seçilmiştir. İstanbul, Diyarbakır ve Bursa’da Nakşibendî tarikatının işlevsel olmasından ötürü tez üç şehirle sınırlandırılmıştır. Nakşibendî tarikatının bu dönemde daha iyi anlaşılması için tarikatın devlet ve toplumla etkileşim boyutu konu olarak incelenmiştir. XVII. yüzyılda yaşamış olan Evliya Çelebi, Mustafa Naima Efendi, İbrahim Peçevi Efendi, Mehmed Şeyhi Efendi’nin eserlerinden yararlanmıştır. Ayrıca Osmanlı arşiv belgelerinden ve yazma eserlerden faydalanılmıştır. Araştırma üç temel bölümden meydana gelmektedir. Araştırmanın giriş bölümünde Nakşibendî tarikatının arka planı hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde Nakşibendi tarikatının Anadolu’ya gelişi ve XVII. yüzyıla kadar durumu ve XVII. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun genel durumu konu edilmiştir. İkinci bölümde İstanbul, Diyarbakır ve Bursa’da Nakşibendi tarikatı şeyhleri ve tekkeleri irdelenmiştir. Üçüncü bölümde ise tarikat ehlinin devlet, ulema, halk ve birbirleriyle ilişkisi incelenmiştir. VII Bu çalışmanın sonucunda Nakşibendî tarikatının özellikle imparatorluğun merkezi olan İstanbul’da devlet ricali ve halkla etkili bir iletişim kurduğu anlaşılmıştır. Ancak bu ilişkinin her zaman olumlu olduğu söylenemez. Tarikat, imparatorluk taşrasının iki önemli şehri olan Diyarbakır ve Bursa’da da devletle orta düzeyde ilişki kurmuş ve halk üzerinde etkili olmuştur.ABSTRACT In this thesis, we examined matters as how the Naqshibandiyya order was effective in the Ottoman society in Istanbul, Diyarbakir, and Bursa in the 17th century; the situation of the Naqshibandiyya tekkes and sheikhs in these three Ottoman cities; the relationship of the order among the Ottoman officials and the Ottoman Learned Class (Ilmiyye). We restricted our thesis period to the 17th century because of the limited studies regarding the Naqshibandiyya order in the 17th century. The functional situation of the order in Istanbul, Diyarbakir, and Bursa caused to choose these three cities for the understanding of the order. As a significant issue of the thesis, we determined the relation between the order and the Ottoman state. We used some original sources written by Evliya Celebi, Mustafa Naima, Ibrahim Pecevi, and Mehmed Seyhi in the 17th century. In addition, the Ottoman official archive sources, the first-written sources and some secondary works were also used in this thesis. This research consists of three sections. At the beginning of the introduction, we gave some background information of the Naqshibandiyya order. In the first chapter, we mentioned the appearance of the Naqshibandiyya order in Anatolia and the general situation of the Ottoman Empire in the 17th century. In the second part, we searched the tekkes and sheikhs of the Naqshibandiyya order in Istanbul, Diyarbakır, and Bursa in the 17th century. In the last chapter, we showed how the relation of the Naqshibandiyya sheikhs was among the Ottoman state, the Ottoman Learned Class, and the Ottoman Society. IX As a result of this study, we witnessed that the Naqshibandiyya order generally had a significant connection in Istanbul with the Ottoman State officials and the public in the 17th century. On the other hand, this relation between the Naqshibandiyya order and the state was more moderate in Diyarbakir and Bursa, but the connection of the order with the public was very effective in these two cities in the 17thcentury.