Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2020
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: AHMET ZAHİD DEMİRCİLER
Danışman: ABDULKADİR GÜRER
Özet:XIX. yüzyıl itibariyle canlılığını yitiren klâsik Türk şiir geleneği son iki yüzyılda Türkiye'nin dil, düşünce ve sosyal yapısında gerçekleşen değişimler neticesinde dil, üslûp ve anlam dünyası bakımından günümüz edebiyat okur ve araştırmacısının yabancısı durumunda kalmıştır. Bu tez çalışmasında klâsik şiirin üslûp özellikleri bakımından anlaşılmasına katkıda bulunmak amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda XV. yüzyıl itibariyle Türkçe literatürde varlık gösteren belâgat teorileri yöntem olarak belirlenmiştir. Arap belâgat literatürünün zenginliğinden istifade edebilmek için yönteme esas olarak Hatîb Kazvînî’nin Telḫı ̇̄ṣüʾl-Miftāḥ adlı eseri tutulmuştur. Çalışmaya konu olarak ise eski Türk edebiyatında klâsik üslûbu temsil yeterliği olduğuna hükmedilen XVII. yüzyıl şairlerinden Şeyhülislâm Yahyâ Efendi seçilmiştir. Böylelikle Yahyâ Efendi Divanı’nda cümle yapısı ve bu yapının taşıdığı anlamlar, mecâz özellikleri, anlam sunum biçimleri ve âhenk unsurları araştırılmıştır. İnceleme çalışması belâgat disiplinlerinin tasnifine uygun bir biçimde “Fesâhat ve Belâgat”, “Meânî”, “Beyân” ve “Bedî” olmak üzere dört ana bölümden oluşmaktadır. İncelemede elde edilen bulgular “Sonuç” kısmında, klâsik şiirin temel nazım birimi olan “beyt”in inşâsını betimler bir tarzda ifade edilmiştir. Çalışmada Yahyâ Efendi’nin şiiri herhangi başka bir şairle karşılaştırılmadığından elde edilen bulgular şairin şahsî üslûbunu keskin çizgilerle ortaya koymaktan ziyâde, şâirin Divanı örnekleminde klâsik Türk şiirinin yapısının tahliline katkı sağlamaya yöneliktir. Tez çalışmasına başvuruyu kolaylaştırmak için beyitler, ekler - edatlar ve gramatik anlamlı kelimeler, belâgat terimleri, dil bilgisi terimleri, edebiyat terimleri, dil bilimi terimleri için dizinler oluşturulmuştur. Classical Turkish poetry that had been trailed away by XIXth century has been estranged with modern day reader and researcher with regard to its language, style and semantics as the result of the changes that occured in Turkey’s language, thought and social structure in the last two centuries. This study aims to contribute the understanding of classical Turkish poetry in terms of stylistic features. In this aspect, balagha theories that have been existed since XVth century in Turkish literature were determined as method. In order to benefit from the richness of the Arabic balagha literature, the method in used was mainly based on Talḫīṣ al-Miftāḥ by al-Qazwīnī. XVIIth century poet Shaykh al-Islam Yahya Efendi is taken as the sample of the study because of his certified sufficiency in representation of classical style in old Turkish literature. Thus, the sentence structure of Yahya Efendi’s Diwan and its meaning nuances that this structure bears, figurative language, forms of meaning presentation and harmony elements has been analysed. The study of analysis is consisted of four main sections: “Faṣāḥa and balāgha”, “Maʿānī”, “Bayān” and “Badīʿ” in accordance with the classification of balāgha disciplines. In the conclusion section, the findings obtained from the analysis are described in a manner that depicts the composition of “bayt” which is the basic verse-unit in classical poetry. Since the study does not compare the poetry of Yahya Efendi with any other poet’s, the findings are intended to contribute the analyzing the structure of classical Turkish poetry in the sample of his Diwan, rather than revealing his personal style through clear lines. In order to facilitate the application to the thesis, couplets, affixes and grammatical words, balāgha terms, grammar terms, literary terms, and linguistics terms were indexed