Akademik Veri Yönetim Sistemi
Şahoğlu V. (Yürütücü), Erbil Y. H., Tuğcu İ., Çayır Ü.
TÜBİTAK Projesi, 2015 - 2018
Proje, M.Ö. 2. binyılın ilk yarısında, özelde Urla Yarımadası ve daha genel anlamda da Batı Anadolu sahil kesiminde
g.rülen Girit kökenli Minos kültürüne ait etkilerin ekonomik sebepleri ile sonuçlarının irdelerken, bu kültürün bölgenin yerel
kültürleri ile olan etkileşiminin detaylarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda aynı zamanda tüm Ege dünyasını
etkileyen ve tüm Akdeniz havzasında kültürel / tarihsel bir kırılma noktası oluşturan Thera patlamasının etkilerinin de
araştırılması planlanmaktadır. Batı Anadolu sahil kesiminin tarih öncesi dönemlerine ait arkeolojik çalışmalar özellikle
1990’lardan sonra hız kazanmıştır. Geçen yıllar içerisinde bölgenin Neolitik Çağ’dan itibaren Tunç Çağı sonlarına kadar
geçirdiği kültürel gelişim evreleri ve bölgenin çevre kültürleri ile olan etkileşimleri de çeşitli bilim adamları tarafından farklı
açılardan ele alınmaktadır. Batı Anadolu sahil kesiminin M.Ö. 2. binyıl kültürleri ile ilgili çalışmalar, bölgenin kendine has
özellikleri olan k.klü kültürlere ev sahipliği yaptığını ortaya koymaya başlamıştır. M.Ö. 2. binyılın ilk yarısında, bir yandan İç
Anadolu’da gittikçe gü.lenen Hititler, diğer yandan da özellikle Akdeniz ve Ege ticaretinde en etkin rolü oynayan Girit – Minos
Kültürü gibi iki önemli gücün arasında yer alan Batı Anadolu sahil kesimi, son yıllarda hız kazanan yeni arkeolojik araştırmalar
sayesinde Anadolu arkeolojisi ile ilgili yeni sorunlar ve araştırılması gereken yeni konular açığa çıkarmıştır. Batı Anadolu sahil
kesiminde Girit – Minos kültürüne ait izlerin tespiti ve bu kültüre ait arkeolojik verilerin yorumlanması, bölgedeki Minos kültürel
etkinliğinin niteliğini anlamak adına en önemli dayanağı oluşturacaktır. Bölgede Minos Kültürü ile bağlantılı bir şekilde
değerlendirilebilecek arkeolojik veriler, Iasos, Miletos, Tavşan Adası, K.mür Adası, Bademgediği, Liman Tepe, Troya ve son
yıllarda Çeşme - Bağlararası gibi merkezlerde ele geçmiştir. Bunlar arasında Iasos verileri, Klasik Çağ tabakaları’nın
araştırılması sırasında ele geçen arkeolojik kalıntılara dayanmaktadır. Miletos, tüm bu yerleşimler arasında Batı Anadolu sahil
kesiminde Minos etkinliğinin anlaşılmasına yönelik en detaylı verileri sunmaktadır. Miletos hafirleri, bu merkezin bir Minos
kolonisi olduğunu öne sürmektedir. Bademgediği, Liman Tepe, Troia K.mür Adası ve Tavşan Adası, Batı Anadolu’da Minos
kültürel varlığı hakkında farklı boyutlarda bilgiler veren diğer önemli merkezlerdir. Son yıllarda Çeşme – Bağlararası’nda
gerçekleştirilen bilimsel kazılar, Minos kültürünün Ege’de en etkin olduğu dönem olan M.Ö. 2. binyılın ilk yarısına ait birçok yeni
veri ortaya koymaya başlamıştır. Çok iyi korunmuş mimari tabakalarda, sokaklarla birbirinden ayrılmış bloklar halinde inşa
edilmiş evlerin içerisinde ele geçen arkeolojik malzeme, bir yandan Batı Anadolu sahil kesiminde M.Ö. 2. Bin’in ilk yarısında
sürdürülen ekonomik ve güncel faaliyetlerle ilgili bilgiler verirken, diğer yandan da Anadolu ve Ege kültürleri arasında kilit
konumunda yer alan bölgenin, çevre kültür bölgeleri ile olan ilişkilerine açıklık getirmeye başlamıştır. Urla yarımadası, doğu Ege
deniz rotaları göz .nüne alındığında, kuzey ve güney deniz ticaret ağlarının kesiştiği noktada yer almaktadır. Bölgenin bu
stratejik konumu, yarımada üzerindeki yerleşmelerin karakterlerinin şekillenmesinde önemli bir rol oynamış olmalıdır.
Proje kapsamında, Çeşme – Bağlararası’nda proje ekibi tarafından arkeolojik kazılar gerçekleştirilmesi, bunun
yanında, Batı Anadolu sahil kesiminde kazısı devam eden veya tamamlanmış diğer merkezlerde ele geçen Minos kültürüne ait
malzemelerin yayınlar yolu ile değerlendirilmesi planlanmaktadır. Çeşme – Bağlararası yerleşiminin özellikle M.Ö. 2. binyılın ilk
yarısına ait iyi korunmuş tabakalarının daha geniş alanlarda araştırılarak, arkeolojik örneklemenin genişletilmesi, yerleşimin
yerli ve Minos kökenli özelliklerinin detaylı olarak belgelenerek önceki sezonlarda elde edilen verilerle karşılaştırılması
planlanmaktadır. Bölgedeki Minos etkilerini incelerken sadece maddi kültür öğeleri bağlamında değil, aynı zamanda beslenme
alışkanlıklarında gözlemlenebilecek kültüre bağlı değişimlerin de belgelenmesi amacıyla arkeobotanik ve arkeozoolojik veriler
de karşılaştırmalı olarak değerlendirilecektir. Projenin amacına uygun olarak, Çeşme – Bağlararası’nın bulunduğu bölgedeki
çevresel faktörlerin belgelenmesi için jeomorfolojik çalışmaların da yapılması planlanmaktadır. Bu çalışmalardan elde edilecek
veriler, çevresel faktörlerin özelde Çeşme-Bağlararası’nda, genelde ise bölgenin diğer yerleşimlerinde tarihsel süre. içerisindeki
etkileri saptanmaya çalışılacaktır. Iasos ve Miletos gibi yerleşmelerde gerçekleştirilen çalışmalarda, tüm Ege kültürlerini
etkileyerek Girit saraylarının yıkılmasına neden olan Thera adasındaki yanardağın patlamasıyla bağlantılı kalıntılara
ulaşılmıştır. Çeşme – Bağlararası’nda da yaklaşık aynı döneme tarihlenebilecek bir volkanik kül tabakası ile karşılaşılmıştır. İlk
analiz çalışmaları, bu küllerin Thera’dan daha farklı bir volkanik aktiviteye ait olduğunu ortaya koymuştur. Bu sonuçlar ışığında,
1001BF-01 Güncelleme Tarihi: 27/05/2013
olasılıkla daha önce hiç bilinmeyen yeni bir volkanik patlamaya ait izler ortaya çıkmış olmaktadır. Bu, proje çerçevesinde
incelenecek olan önemli bir konuya işaret etmektedir. Gerçekleştirilmesi planlanan jeomorfolojik çalışmalar çerçevesinde,
Çeşme - Bağlararası çevresinde çeşitli örneklemeler yapılacak ve bölgede tüm Ege dünyasını etkileyen bu büyük patlama
sonucunda yaşanmış olabilecek bir tsunamiye ait verilerin olup olmadığı da incelenecektir. Son yıllarda özellikle doğu Girit’te bu
amaç doğrultusunda yapılan çalışmalar olmasına rağmen, benzer araştırmalar ülkemizde çok kısıtlı olarak gerçekleştirilmiştir.
Urla yarımadası, bir yandan Anadolu ve Ege arasındaki en önemli geçiş noktalarından birinde, diğer yandan da M.Ö. 2. binyılın
ilk yarısında Minos kültürünün kontrolünde olduğu düşünülen kuzey ve güney Ege deniz ticareti ağlarının kesiştiği stratejik bir
konumda yer almaktadır. Bölgede Anadolu ve Minos kültürlerine ait arkeolojik verilerin bir arada, yan yana, aynı kontekslerde
ele geçiyor olması özellikle bölgelerarası kronolojik karşılaştırmaların yapılmasında çok önemli katkılar sağlayacaktır.
Arazide gerçekleştirilecek arkeolojik çalışmalar, literatür çalışmaları, arkeozoolojik ve arkeobotanik değerlendirmeler
yanında jeomorfolojik çalışmaları da bünyesinde barındıran, uluslararası katılımlı disiplinlerarası bu proje çerçevesinde,
özellikle Çeşme – Bağlararası verileri ışığında Urla Yarımadası ve daha genel ölçekte de Batı Anadolu sahil kesiminin M.Ö. 2.
binyılın ilk yarısında, mimari, seramik, ve diğer maddi kültür teknolojileri ile yemek yeme ve hazırlama gelenekleri hakkında
detaylı bilgilere ulaşılması planlanmaktadır. Bu çalışma ile, Çeşme – Bağlararası’nda elde edilecek yeni veriler ışığında, Batı
Anadolu sahil kesimindeki yerleşimlerin M.Ö. 2. Bin’in ilk yarısındaki sosyo ekonomik ve kültürel yapısı yanında, özellikle Minos
kültürü ile olan bağlantıları ve sosyo politik karakteri hakkında da önemli sonuçlara varılması planlanmaktadır. Tüm bu veriler,
Urla Yarımadası ve daha genel anlamda da Batı Anadolu sahil kesimindeki Minos etkinliğinin genel karakteri ve bölgesel
farklılıkları hakkında detaylı bilgiler verecektir.